Njeswačanska cyrkej
Njeswačanska cyrkej je ewangelski cyrkwinski twar w hornjołužiskim Njeswačidle. Hač do druheje połojcy 20. lětstotka je so tam tež serbsce prědowało.
Wona nadeńdźe so wosrjedź wsy při Parkowej dróze, sewjernje torhošća a juhozapadnje hrodu. Zapadnje cyrkwje ćeče Bóšičanska woda nimo dweju hatow, Farskeho a Hrodowskeho. Prěnjotnje rozpřestrěwaše so kěrchow kołowokoło cyrkwje a někotre starše narowne pomniki su so tam wobchowali, mjez nimi tež serbske. Dwurěčnej stej tež pomnik za padnjenych Prěnjeje swětoweje wójny před sewjernym zachodom a Pjekarske wrota před južnym.
Hač do lěta 1979 je so w Njeswačanskej cyrkwi přez lětstotki tež serbsce prědowało, hač do zažneho 20. lětstotka hišće přewažnje.
Wot lěta 2022 słuša Njeswačanska wosada zhromadnje z Rakecami, Minakałom, Chwaćicami a Klukšom k wulkowosadźe Hornjołužiska hola a haty.
Twarjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dźensniša cyrkej je so spočatk 17. lětstotka na městnje staršeho předchadnika natwariła. Cyrkwina wěža bu w lěće 1693 natwarjena, w samsnym lěće přetwari so tež chór. Znowa přetwarichu cyrkej w lěće 1796; 1834 ju restawrowachu. W poslednich dnjach Druheje swětoweje wójny bu Njeswačanska cyrkej w aprylu 1945 hač na murje zničena a wot 1947 do 1951 znowa natwarjena. Wěža dósta při tym jenož prowizorisku stanowu třěchu. Originalnu hawbu a latarnu ponowichu hakle w lěće 2009.
W nutřkownym nadeńdu so na třoch bokach cyrkwinskeje łódźe drjewjane empory. Při sewjernej stronje je loža zatwarjena, kotraž słužeše w zašłosći Njeswačanskim knjezam. Byrgle pochadźeja z firmy Hermanna Eule w Budyšinje.
Na něhdyšim kěrchowje wokoło cyrkwje nadeńdźe so nimo někotrych starych narownych pomnikow z němskimi napisami tež wojerski pomnik za padnjenych Prěnjeje swětoweje wójny ze serbskim hrónčkom a při kěrchowskej muri wopomnjenska tafla za fararja Jurja Mjenja.
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Hižo spočatk 14. lětstotka mějachu w Njeswačidle mału kapałku, kotraž so wot Hodźija sem zarjadowaše. W lěće 1324 naspomni so Theodoricus Plebanus jako farar we wjesce Neschwarz. Posledni katolski prědar běše najskerje Peter Pelck, kiž tule hač do zawjedźenja reformacije w lěće 1559 skutkowaše. W katolskim času měješe Njeswačanska cyrkej tři wołtarje.
W Druhej swětowej wójnje spali cyrkej w běhu wojowanjow wo Budyšin kónc apryla 1945 hač na zakładne murje. Mjeztym zo bu cyrkwinska łódź hižo w lětach 1947–51 po planach Oswina Hempela z Drježdźan zaso natwarjena, rekonstruowachu hawbu cyrkwinskeje wěže hakle w lěće 2009. Trěbne pjenjezy zběraše spěchowanske towarstwo.
Woheń přetrachu mjez druhim štyriposchodowy pěskowcowy wołtar Michaela Schwenki z Pěrna (wokoło 1610, restawrowany 1969/70), drjewjana křižowanska skupina z doby do reformacije, durje sakristije z kowaneho železa, narowne pomniki z pěskowca při wołtarju kaž tež pěskowcowy epitaf (wokoło 1600). Dźensniša dupa je so dokładnje po přikładźe swojeje předchadnicy wuhotowała.
Postawa „Njeswačanskeje maćerje božeje“ nadeńdźe so dźensa w Radworskej wosadnej cyrkwi.
Hač do lěta 1872 słušachu tež chětro zdalene na sewjeru ležace wsy Komorow, Jitk a Niža Wjes do Njeswačanskeje wosady, kotrež so w tutym lěće z praktiskich přičin do Rakečanskeje přerjadowachu.
W lětach 1949, 1968 a 1976 wotmě so w Njeswačidle Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń.
Zwony
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dźensniše woclowe zwony pochadźeja z lijernje VEB Stahlgießerei Morgenröthe-Rautenkranz a buchu w lěće 1962 zhotowjene. Do Druheje swětoweje wójny měješe Njeswačanska cyrkej tři bronzowe zwony z Gruhlec lijernje w Małym Wjelkowje z lěta 1844. Spočatk wójny dyrbjachu je wotedać, zo bychu so za wójnske zaměry wužili. Srjedźny zwón nadeńdźechu po wójnje w jednym Hamburgskim składnišću.
| mjeno | zynk | napis | přeměr | waha |
| wulki zwón | es’ | ICH WILL EUCH TRÖSTEN WIE EINEN SEINE MUTTER TRÖSTET | 1,60 m | 2,05 t |
| dnjowy zwón | g’ | PŘIŃDŹ K NAM TWOJE KRALESTWO | 1,25 m | 0,9 t |
| křćenski zwón | b’ | WER DA GLAUBT UND GETAUFT WIRD DER WIRD SELIG WERDEN | 1,06 m | 0,5 t |
| mały zwón | c’’ | FREUET EUCH IN DEM HERRN | 92 cm | 0,35 t |
Wobrazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]-
Cyrkwina wěža bjez hawby w lěće 2003 -
Cyrkwina wěža -
Wołtar -
Pjekarske wrota -
Serbske hrónčko při wojerskim pomniku na kěrchowje
Wosada
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Do Njeswačanskeje wosady słušeja – nimo wosadneje wsy sameje – přewažnje ewangelske wjeski Banecy, Bóšicy, Holešow, Holešowska Dubrawka, Chasow, Łahow (wot 1809), Łomsk, Łuh, Miłkecy (wot 1809), Šešow, Wbohow, Wětrow, Wutołčicy a Zarěč kaž tež ewangelscy wobydlerjo přewažnje katolskich wsow Baćoń, Dobrošicy, Haslow, Hora, Jaseńca, Koslow a Łusč.
Ewangelske susodne wosady su Rakečanska na sewjeru, Łupjanska na wuchodźe, Michałska a Hodźijska na juhu kaž tež Smječkečanska na zapadźe.
Fararjo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]| doba | mjeno | ródna wjes | žiwjenske daty | přispomnjenki |
|---|---|---|---|---|
| ~1324 | Theodoricus Plebanus | |||
| –1559 | Peter Pelck | |||
| 1597–1608 | Simon Zaunick | Kamjenc | † 1608 | |
| 1608–1644 | Jurij Kubaš (Georg Cubach) |
† 1644 | ||
| 1644–1672 | Daniel Prätorius | Wojerecy | 1612–1672 | |
| 1672–1675 | Pawoł Prätorius | Njeswačidło | 1650–1709 | syn předchadnika; po tym w Klukšu |
| 1675–1694 | Pawoł Wićaz (Paul Lehmann) |
1635–1694 | ||
| 1694–1713 | Donat Grossmann | Njeswačidło | 1666–1713 | syn bě farar w Poršicach |
| 1714–1726 | Christian Samuel Berggold | Wojerecy | 1659–1727 | do toho w Hrabowje |
| 1726–1729 | Handrij Smoler (Andreas Schmaler) |
Wojerecy | 1693–1729 | do toho tule diakon |
| 1730– | Petrus Fuhrmann | Dubrawa (DŁ) | 1689– | do toho w Klětnom |
| 1732–1738 | Jan Balthasar Langa (Johann Balthasar Lange) |
Budyšink | 1697–1738 | |
| 1738–1760 | Jurij Kaltšmit (Georg Kaltschmidt) |
Hućina | 1687–1760 | do toho tule diakon |
| 1760 | Ernst Immanuel Běmar | Chołm | 1739–1812 | syn Jana Gottholda Běmarja; po tym w Klětnom |
| 1761–1785 | Jurij Mjeń | Hruboćicy | 1727–1785 | do toho tule diakon |
| 1786–1795 | Jurij Kapler (George Kappler) |
Hnašecy | 1730–1795 | do toho tule diakon |
| 1793–1795 | Peter Gedan | Cyžecy | 1760–1840 | substitut, po 1795 tule diakon |
| 1795–1831 | Křesćan Bohuchwal Hajnik (Christian Gottlob Hänich) |
Rólany | 1762–1831 | do toho tule diakon |
| 1832–1839 | Korla Benjamin Hatas (Carl Benjamin Hattas) |
Łućo | 1806–1839 | do toho tule diakon |
| 1839–1873 | Herman Julius Rychtar | Nosaćicy | 1810–1873 | do toho tule diakon |
| 1873–1906 | Jurij Jakub (Georg Jakob) |
Budyšin | 1839–1913 | do toho serbski prědar w Kamjencu |
| 1906–1921 | Jan Wałtar (Karl Johannes Walther) |
Burkhardswalde | 1860–1921 | do toho we Wóslinku |
| 1922–1947 | Jan Kapler (Johannes Heinrich Kappler) |
Budyšin | 1880–1947 | do toho w Halštrowje |
| 1947–1976 | Gerat Wirth | Stróža | 1911–2000 | do toho w Türchauwje; serbski superintendent |
| 1976–1979 | Jan Lazar (zast.) | 1941–1991 | ||
| 1979–1992 | Andreas Blumenstein | Budyšin | * 1953 | |
| 1993–2006 | Anneliese Vogler | Lyck | * 1943 | |
| wot 2007 | Susanne Aechtner | Mjezybor | * 1963 |
Žórła a literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Cornelius Gurlitt: Neschwitz. W: Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. 32. Zwjazk: Amtshauptmannschaft Bautzen (II. Teil). C. C. Meinhold, Dresden 1908, str. 193.
- Matthias Witschas: Die Geschichte der Neschwitzer Kirche und ihrer Gemeinde. W: Gemeindechronik Neschwitz – Njeswačidło. Bautzen 2009, str. 93–113.
- Georg Dehio: Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler. Sachsen I. Regierungsbezirk Dresden. Deutscher Kunstverlag, München 1996, ISBN 3-422-03043-3, S. 631–632.
- Informacije wo stawiznach cyrkwje na webstronach wosady (němsce)
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Cyrkej w Njeswačidle – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Webstrona ewangelskeje wosady
- Wopisanje Njeswačanskeje wosady w Statistice Łužiskich Serbow Arnošta Muki (digitalizat)
Bart | Bukecy | Budestecy | Budyšink | Budyšin, swj. Pětr | Budyšin, swj. Michał | Halštrow | Hodźij | Horni Wujězd | Hrodźišćo | Hućina | Huska | Chwaćicy | Klukš | Korzym | Kotecy | Kumwałd | Łupoj | Malešecy | Minakał | Njeswačidło | Palow | Porchow | Poršicy | Protecy | Rakecy | Smělna | Smječkecy | Wjelećin | Wóslink | Załom