Michałska cyrkej
Michałska cyrkej (němsce Michaeliskirche) je cyrkwinski twar w Budyskim starym měsće. Steji blisko Stareje wodarnje při juhozapadnej kromje skalneho platowa wysoko nad Sprjewju, na kotrymž je so natwariło srjedźowěkowske stare město. Naměsto mjez cyrkwju, Starej wodarnju kaž tež mjez nutřkownej a wonkownej měšćanskej murju mjenuje so Serbski kěrchow. Ansambl z Michałskeje cyrkwje a Stareje wodarnje je symbol města Budyšina a jedyn z najwoblubowanišich motiwow w sakskim turistiskim wabjenju.
Nastaće[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Za čas Husitiskich wójnow je so Budyšin w lěće 1429 ze zapadneho směra woblěhował. Tute městno bě jedne z najsłabšich w měšćanskim wobhrodźenju, dokelž skićeše platow před tehdyšej měšćanskej murju – potajkim dźensniši Serbski kěrchow – nadběhowarjam přihódne stejišćo. Při najsylnišim nadběhu jewi so po ludowej powědce arcyjandźel Michał na njebjesach a pomó Budyšanam w boju přećiwo Husitam, tak zo móžachu jich wotwobarać. K dźakej natwarichu Budyšenjo swjatemu Michałej pozdźišo kapałku na tutym městnje. Měšćanska murja bu přepołožena, tak zo wopřijima dźensa tež Serbski kěrchow z cyrkwju.
Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Michałska kapałka naspomni so prěni raz w lěće 1473 a předstaji wuchodny dźěl dźensnišeho twarjenja. 1495 natwari so 45 metrow wysoka wěža při južnym boku a cyrkwinsku łódź při zapadnym. Wokoło 1520 běštej wjelb a třěcha dotwarjenej. Wot toho časa rěka twarjenje Michałska cyrkej. Po reformaciji a přichadźe protestantizma w Hornjej Łužicy so cyrkej přez 99 lět za Bože słužby wjace njewužiwaše. Hakle w lěću 1619 bu w Čěskim kralestwje, ke kotremuž Budyšin tehdy słušeše, tež ewangelska Boža słužba w serbskej rěči dowolena. Tak zarjadowa Budyska měšćanska rada Michałsku cyrkej jako wosadnu cyrkej za ewangelskich Serbow z města a Budyskeje wokoliny, mjeztym zo přisłušachu němscy protestanća wosadźe swj. Pětra. W septembrje 1619 wotměchu so w Michałskej cyrkwi prěnje serbske kemše.
Při wulkim měšćanskim wohnju lěta 1634 bu cyrkej jenož mało wobškodźena, hačrunjež składowachu w cyrkwi wokoło pjeć tonow třělneho pulwra a hačrunjež cyrkwinska třěcha wupali. Jako jedne z mało twarjenjow přetra Michałska cyrkej woheń a słužeše potom wěsty čas jako Boži dom Pětroweje wosady, dokelž bě Tachantska cyrkej zničena.
W cyrkwi nadeńdu so wot Stöckela a Kanderbacha wuhotowany wołtar z lěta 1693 a w nazymje 1784 poswjećene pišćele. Při přetwarje 1892 natwarichu so empory; južne wokna buchu zatwarjene a schodźišća při wonkownym boku přitwarjene. Nimo toho zatwarichu so tež nowe pišćele firmy Eule z Budyšina a tři nowe zwony.
W 19. a spočatk 20. lětstotka měješe wosada tež Michałsku šulu za ewangelske dźěći w swojim wobsydstwje. Michałska cyrkej njeměješe dla njedosahaceje płoniny kěrchowa swójske pohrjebnišćo při cyrkwi, ale wosrjedź Tuchorskeho kěrchowa na wuchodźe nutřkowneho města. Serbski kěrchow bě dźěl wažneho wobchadneho zwiska mjez Sprjewinym dołom a Hłownym torhošćom, tak zo njemóžachu jón wužiwać za swójske potrjeby.
W běhu bitwy wo Budyšin w poslednich dnjach Druheje swětoweje wójny kónc apryla 1945 wupali hawba wěže, zwón z lěta 1929 bu pak wobchowany a zazwoni jako jeničke w cyłym měsće nowe lěto 1946. Při renowaciskich dźěłach mjez 1964 a 1976 buchu nimale wšě přitwarjenja z lěta 1892 zaso wottorhane a tež južne wokna so zaso wotkrychu. 1992 dósta cyrkej nowe zwony a wot 2005 saněrowaše so fasada.
Před cyrkwju steji kamjentny pomnik za serbskich ewangelskich prócowarjow, kotryž bu składnostnje 400. narodnin Martina Luthera w lěće 1983 postajeny. Farski dom nadeńdźe so napřećo cyrkwje.
Wosada[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Do Michałskeje wosady słušeja ewangelscy wěriwi z cyłkownje 34 něhdy serbskich wsow w Budyskej wokolinje, kaž na přikład z Dobruše, Słoneje Boršće, Wulkeho Wjelkowa, Chelna, Delnjeje Kiny abo Jenkec.
Hač do lěta 1836, potajkim dlěje hač 200 lět, bě Michałska wosada ryzy serbska. Potom zawjedźechu so krok po kroku tež němske kemše, kiž wotměwachu so spočatnje jónu wob měsac, pozdźišo dwójce a trójce. Dźensa maja hišće jónu wob měsac Božu słužbu w serbskej rěči.[1]
Znaći serbscy fararjo běchu Jan Ast (1690–1733), Jan Gotthold Běmar (1745–55), Handrij Lubjenski (1827–31), Hendrich Awgust Krygar (1832–1840), Arnošt Bohuwěr Jakub (1832–54), Korla Awgust Kalich (1881–95) a Pawoł Božidar Kapler (1927–41).[2] Tuchwilny farar je Andreas Höhne a serbski superintendent Jan Malink.
Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Jan Mahling (wud.): St. Michael Bautzen. Kirche, Gemeinde, Dörfer. Bautzen 2019, ISBN 978-3-7420-2559-3
- Cornelius Gurlitt: Die Michaeliskirche. W: Beschreibende Darstellung der älteren Bau- und Kunstdenkmäler des Königreichs Sachsen. 33. Zwjazk: Bautzen (Stadt). C. C. Meinhold, Dresden 1909, str. 69–76. (wobšěrne wopisanje)
- Christine Seele, Siegfried Seifert, Jürgen Matschie: Bautzen und seine Kirchen. Ein kleiner ökumenischer Kirchenführer. Leipzig 1996, ISBN 3-7462-1118-2, str. 41–44.
- Johannes Mahling: Kirchen zwischen Königsbrück und Weißenberg. Lusatia-Verlag, Bautzen 2011, str. 22–23 ISBN 978-3-936758-75-7
- Jan Malink: Michałska cyrkej w Budyšinje. W: Protyce 2009, str. 53–55.
- Trudla Malinkowa: Na serbskich slědach po Budyskej Michałskej wosadźe: Serbske napisy w Božim domje. W: PB 1/2019, str. 6
Nóžki[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- ↑ Kołojězba po wosadźe Michałskeje cyrkwje. W: Serbskich Nowinach dnja 25. měrca 2019, str. 2
- ↑ Pawoł Albert: Michałska cyrkej, wosadna cyrkej za ewangelskich Serbow. W: Pomhaj Bóh čo. 6/1976, str. 2sl.
Wotkaz[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Michałska cyrkej – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajowBart | Bukecy | Budestecy | Budyšink | Budyšin, swj. Pětr | Budyšin, swj. Michał | Halštrow | Hodźij | Horni Wujězd | Hrodźišćo | Hućina | Huska | Chwaćicy | Klukš | Korzym | Kotecy | Kumwałd | Łupoj | Malešecy | Minakał | Njeswačidło | Palow | Porchow | Poršicy | Protecy | Rakecy | Smělna | Smječkecy | Wjelećin | Wóslink | Załom