Słona Boršć

**Słona Boršć**
Salzenforst
	Połoženje Słoneje Boršće na karće Hornjeje Łužicy
	Połoženje Słoneje Boršće na karće Hornjeje Łužicy
město:	Budyšin
zagmejnowanje:	1969 (do Słoneje Boršće-Bolborc)
wobydlerstwo:	275 (31. decembra 2023)
přestrjeń:	3,7 km²
wysokosć:	239–266 metrow n.m.hł.
	51.197514.371388888889239–266 Koordinaty: 51° 11′ 51″ S, 14° 22′ 17″ W
póstowe čisło:	02625
předwólba:	03591
	wobydler/ka:; Słonoboršćan/-ka
	adjektiw:; Słonoboršćanski
	skłonowanje:; Słoneje Boršće, Słonej Boršći, Słonu Boršć, Słonej Boršću, w Słonej Boršći
	Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje Połoženje Słoneje Boršće w Budyšinje
	wikidata: Słona Boršć (Q2216043)

Słona Boršć (němsce Salzenforst) je wjeska we wuchodosakskim wokrjesu Budyšin, kotraž słuša wot lěta 1999 k wulkemu wokrjesnemu městu Budyšin a płaći wot 2007 oficielnje jako měšćanski dźěl. Wona leži w serbskim sydlenskim rumje w Hornjej Łužicy.

Geografija

Wjeska nadeńdźe so něhdźe štyri kilometry sewjerozapadnje Budyskeho centruma w Hornjołužiskich honach při skłoninje hory Tchór, kotryž je z 268 metrami najwyše wuhorbjenje w blišej wokolinje Budyšina. Wjeska leži we wysokosći wot 239 do 266 metrow nad mórskej hładźinu a je tuž najwyše ležacy měšćanski dźěl Budyšina.

Susodne sydlišća su Zajdow a Mały Wjelkow na sewjerowuchodźe, Ćemjercy na wuchodźe, Tři Hwězdy na juhu a Horni Wunjow a Bolborcy na zapadźe.

Ležownostne mjena

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Jamy, Brězyny = na Brězynach, Klinčk, Tchóŕ, Podtchóŕ, Stołpiki, W Šimanach, Wopalnišća (hdźež prjedy wjes "Pětrowskecy" steješe), Močidła, Syćizny, Dołki (tež: na Dołach), Wiwalca (hórka), Pod Wiwalcu, Pusćina.^[2]

Stawizny

Wuchodnje Tchórja namakachu so popjelnicy, brónje a druhe powostanki sydlišćow, z kotrychž so na wobsydlenje před 4000 lětami slědować hodźi.

Ladko Słoneje Boršće, kotraž je sydlerskostawiznisce přidróžny nawsowc, leži při dźensnišej dróze Handrija Zejlerja. Wjeska sama so prěni króć w lěće 1359 jako Salczforst^[3] naspomni. Dołho přisłuša ležownostne knjejstwo Budyskemu tachanstwu. Hižo wot srjedźowěka přeběži njedaloko wjeski nadregionalnje wuznamna Wysoka dróha, kotraž tu ze Židowa dale do Kamjenca wjedźeše.

Serbske a němske mjeno sydlišća matej samsny woznam a poćahujetej so po najznaćišej teoriji na sól, kotryž so tež po Wysokej dróze transportowaše.^[4] Z tym hodźeše so Słona Boršć wot druhich sydlišćow we wokolinje, kotrež so tež Boršć mjenowachu, rozeznawać. Arnošt Muka je porno tomu namjetował pochad wot słonneje [słónčneje] boršće, při čimž pochadźa słowo boršć wot starosłowjanskeho borište (bor = chójna).

Na zakładźe wuhlada na Słonoboršćanskim Tchórju wudźěła Napoleon 19. meje 1813, dźeń do bitwy pola Budyšina, plan bitwišća.^[5] W lěće 1865 staji so na horje Tchór měrjenski stołp kralowsko-sakskeje triangulacije. Wot 1892 ma Słona Boršć swójski kěrchow při puću do Hornjeho Wunjowa.

W běhu bitwy wo Budyšin kónc apryla 1945 buchu we wsy při wojowanjach 16 twarjenjow dospołnje a 21 zdźěla skóncowane. Nimo toho přisadźi šěsć wobydlerjow swoje žiwjenje.

Hač do lěta 1969 běše Słona Boršć samostatna gmejna z wjesnymi dźělemi Smochćicy, Horni Wunjow a Lešawa (wot 1948) a Ćemjercy (wot 1950). W lěće 1969 zjednoćeštej so Słona Boršć a Bolborcy ke gmejnje Słona Boršć-Bolborcy, kotraž so 1994 Małemu Wjelkowej a 1999 zhromadnje Budyšinej přizamkny.

Wobydlerstwo

W lěće 1834 měješe Słona Boršć 161 wobydlerjow, mjez nimi 71 katolikow (44%). W přichodnych lětdźesatkach stupaše ličba wobydlerjow wot 198 (1871) a 210 (1890) hač na 221 (1925). W lěće 1925 naličichu so při tym 197 ewangelskich (89%) a 24 katolskich wěriwych (11%). W jeho statistice naliči Arnošt Muka 1883/84 213 wobydlerjow, mjez kotrymiž běchu 180 Serbja (85%) a 33 Němcy.^[6] Po Druhej swětowej wójnje zwyši so wobydlerstwo dla přesydlenja z wuchoda krótkodobnje. Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot hišće 44 %. Dźensa je ličba wobydlerstwa stabilna.

Ewangelscy wěriwi su do Budyskeje wosady swj. Michała a katolscy wěriwi do wosady swj. Pětra zafarowane.

Wosobiny

Jakub Delenka (1695–1763), rězbar, narodźeny w Słonej Boršći
Handrij Zejler (1804–1872), serbski basnik a załožer serbskeje narodneje literatury, narodźeny w Słonej Boršći
Michał Kětan (1892–1965), farar a redaktor, narodźeny w Słonej Boršći

Pomniki

Wopomnišćo při wuchodnej skłoninje Tchórja dopomni wot lěta 1948 na 43 židowskich žonow z Němskeje, Madźarskeje, Pólskeje, Francoskeje, Belgiskeje, Nižozemskeje, Čěskeje a Słowakskeje, kotřiž běchu so přez SS-komando 12. februara 1945 tu w pěskowej jamje zamordowali.^[7]

We wsy dopomni pomnik na Handrija Zejlerja, najsławnišeho syna Słoneje Boršće. Při jeho ródnym domje dopomni tež taflička na njeho.

Hlej tež: Kulturne pomniki w Słonej Boršći

Literatura

M. Kral: Stawizniske powěsće z našich serbskich wsow [=Serbska ludowa knihownja, čo. 44]. Budyšin, 1937, str. 188–205.

Žórła

↑ staw: 31. decembra 2023; Statistiska rozprawa města Budyšina za IV. kwartal 2023, awgust 2024
↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 13 (digitalizat).
↑ Słona Boršć w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 121.
↑ J. Aug. Ernst Köhler: Bilder aus der Oberlausitz, als ein Beitrag zur Vaterlandskunde, Reichel 1855, str. 78.
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 59. → wšě wjeski
↑ Stefanie Endlich, u.a.: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus – Eine Dokumentation. Berlin, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen-Anhalt, Sachsen, Thüringen, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1999, str. 745.

Wotkaz

Commons: Słona Boršć – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Měšćanske dźěle Budyšina

[1] staw: 31. decembra 2023; Statistiska rozprawa města Budyšina za IV. kwartal 2023, awgust 2024

[2] Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 13 (digitalizat).

[digit-wulki-3] Słona Boršć w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[4] Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 121.

[5] J. Aug. Ernst Köhler: Bilder aus der Oberlausitz, als ein Beitrag zur Vaterlandskunde, Reichel 1855, str. 78.

[6] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 59. → wšě wjeski

[7] Stefanie Endlich, u.a.: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus – Eine Dokumentation. Berlin, Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen-Anhalt, Sachsen, Thüringen, Bundeszentrale für politische Bildung, Bonn 1999, str. 745.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]