Hornjoserbšćina
| kraje | Němska | |
| zwjazkowy kraj | Sakska | |
| region | Hornja Łužica | |
| rěčnicy | 25.000 | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče
| |
| družina pisma | łaćonski alfabet | |
| oficielny status | ||
| hamtska rěč | Hornja Łužica (Sakska/Němska) | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-2: |
hsb | |
| ISO 639-3 (SIL): | ||
| wikipedija | ||
Hornjoserbšćina je zapadosłowjanska rěč, kotraž so w Hornjej Łužicy wokoło městow Budyšin, Kamjenc a Wojerecy rěči. Wona je přiwuzna z delnjoserbšćinu w susodnej Delnjej Łužicy, čěšćinu, pólšćinu, słowakšćinu a kašubšćinu. Jako słowjanska rěč hornjoserbšćina k indoeuropskim rěčam słuša.
Prawniski status hornjoserbšćiny w Sakskej rjaduje Sakski serbski zakoń.
Alfabet
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Nadrobniše informacije namakaja so w nastawku Hornjoserbski alfabet.Hornjoserbšćina pisa so z wariantu łaćonskeho alfabeta z přidatnymi pismikami č [tʃ], ć [tɕ], ě, ł, ń, ó, ř, š a ž kaž tež digrafomaj dź [dʑ] a ch.
Prawopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Moderny, tak mjenowany analogny prawopis po čěskim přikładźe wuwiwaše so za serbšćinu pod wliwom Jana Pětra Jordana, Jana Arnošta Smolerja a Michała Hórnika w běhu 19. lětstotka a přesadźi so najprjedy w katolskim a hakle po nanuzowanej přestawce serbskeho pismowstwa mjez 1937 a 1945 tež w ewangelskim wobłuku. Do toho wužiwaše so za serbske teksty frakturne pismo z diakritiskimi znamješkami za wěste zwuki. Zdobom eksistowachu wjacore prawopisne normy, kotrež buchu doskónčnje hakle w 1950tych lětach zjednoćene.
Gramatika
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Hornjoserbšćina ma sydom padow (nominatiw, genitiw, datiw, akuzatiw, lokatiw, wokatiw, instrumental) a tři gramatiske čisła, nimo singulara (jednota) a plurala (mnohoty) tež dual (dwojota).
Charakteristiska za hornjoserbšćinu přirunajo z druhimi zapadosłowjanskimi rěčemi je nimo toho wobchowanje słowjanskeho syntetiskeho preterituma (wón wobwliwowaše) nimo analytiskeho perfekta (wón je wobwliwował), kotryž wustupuje w dwěmaj formomaj (aorist, imperfekt) wotpowědnje aspektej.
Narěče
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Hornjoserbšćina wobsteji resp. wobsteješe z wjacorych dialektow, kotrež so zdźěla chětro wot so rozeznawachu. Nimo hłowneju narěčow, z kotrejuž je so dźensniša spisowna rěč do dalokeje měry wuwiła (Katolska a Budyska narěč) běchu to po Hincu Šewcu Kulowska narěč sewjernje poprawneho katolskeho dialekta, Holanska narěč wuchodnje njeje mjez Wulkimi Zdźarami a Delnim Wujězdom, Wuchodna holanska narěč zady Delnjeho Wujězda přez Klětno a Chrjebju hač do Nisčanskeje kónčiny, mjeztym wotemrěta Lubijska narěč na juhowuchodźe a Wóslinčanska narěč zapadnje Kulowskeje. Wyše Budestec mějachu runje tak wosebity dialekt, kotryž so druhdy jako Horinska narěč mjenowaše.
Wšě narěče na sewjeru runje naličenych (Złokomorowska, Wojerowska, Sprjejčanska, Slepjanska, Wochožanska a Mužakowska narěč) njesłušeja po linguistiskich aspektach hižo do sameje hornjoserbšćiny, ale tworja přechodne dialekty mjez hornjo- a delnjoserbšćinu.
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Hornjoserbšćina – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajowSłownikaj
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Korpus
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dalše
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Online-kurs hornjoserbšćiny (schodźenki A1–B1)
- Awtomatiski serbsko-němski přełožowar „sotra“
- Wikisłownik: Wurjekowanje a zwukowe pismo
- Serbska online-karta Łužicy na luzica.la
- Kurs serbskeje rěče, wšě dialogi z rumunskeje wučbnicy hornjoserbšćiny Curs practic de limba sorabă
| wuchodosłowjanske rěče: | běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina |
| zapadosłowjanske rěče: | čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina |
| južnosłowjanske rěče: | bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč † |
| konstruowane słowjanske rěče: | Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio |
| fiktiwne słowjanske rěče: | Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk |
| druhe: | prasłowjanšćina † |
| † mortwe |