Němska

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
51.1610.45
Zwjazkowa republika Němska
zakładne daty:
swójske mjeno Bundesrepublik Deutschland
stolica Berlin
přestrjeń 357.092 km²
wobydlerstwo 83.237.124 (2021)
hustosć 233,1 wob./km²
forma knježerstwa zwjazkowa republika
hłowa stata zwjazkowy prezident
Frank-Walter Steinmeier (wot 2017)
šef knježerstwa zwjazkowy kancler
Olaf Scholz (wot 2021)
měna euro
hamtska rěč němčina
připóznate mjeńšinowe rěče danšćina,
hornjoserbšćina,
delnjoserbšćina,
delnjoněmčina (delnjosakšćina),
frizišćina.
hymna Lied der Deutschen (třeća štučka)
narodny swjatk 3. oktobra (Dźeń němskeje jednoty)
časowe pasmo UTC+1
UTC+2 MESZ (měrc–oktober)
nastaće 23. meja 1949
3. oktobra 1990 (znowazjednoćenje)

18. januara 1871 (Němske mócnarstwo)

Top Level Domain .de
telefon +49
awtowa značka D
Połoženje Němskeje w Europje
KartaAwstriskaBelgiskaBołharskaCypernskaČěskaNěmskaDanskaDanskaEstiskaŠpaniskaFinskaFrancoskaFrancoskaZjednoćene kralestwoZjednoćene kralestwoGrjekskaGrjekskaMadźarskaIrskaItalskaItalskaItalskaLitawskaLuxemburgskaLetiskaNižozemskaPólskaPortugalskaRumunskaŠwedskaSłowjenskaSłowakskaIslandskaČorna HoraSewjerna MakedonskaChorwatskaTurkowskaTurkowskaMaltaSerbiskaGrönlandskaFerejeNorwegskaNorwegskaIsle of ManGuernseyJerseyAndorraMonakoŠwicarskaLiechtensteinVatikanske městoSan MarinoAlbanskaKosowoBosniska a HercegowinaMoldawskaBěłoruskaRuskaUkrainaAwtonomna republika KrimKazachstanAbchaziskaJužna OsetiskaGeorgiskaAzerbajdźanAzerbajdźanArmenskaIranLibanonSyriskaIsraelJordaniskaSawdi-ArabskaIrakRuskaTuneziskaAlgeriskaMarokko
Karta
Wobdźěłać
p  d  w

Němska (němsce Deutschland, hamtsce Bundesrepublik Deutschland, Zwjazkowa republika Němska) je w Zakładnym zakonju konstituowany federalny srjedźoeuropski stat z 83 milionami wobydlerjow, kotryž wobsteji ze 16 Zwjazkowych krajow. Zwjazkowa republika je swobodniski-demokratiski a socialny prawny stat[1] a woznamjeni najmłódšu formu němskeho narodneho stata.[2] Stolica Němskeje je Berlin.

Němska je sobuzałožer Europskeje unije (EU) kaž tež jeje na wobydlerstwo najbohatši kraj a twori ze 17 dalšimi statami EU měnowu uniju, europasmo. Wona je čłon UNO, OECD, NATO, G7 a G20. Zwjazkowa republika Němska płaći jako politisce wliwapołny stat w Europje a je často pytany partnerski kraj na globalnej runinje.[3]

Po nominalnym nutřkokrajnym bruttoprodukće je Němska najwjetše ludowe hospodarstwo Europy a štwórte najwjetše swěta.[4] W lěće 2012 běše wona třeći najwjetši ekstportowy a importowy stat.[5] Indeks za čłowjeske wuwiće liči Němsku k jara wysoko wuwitym krajam.[6]

Geografija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Němska mjezuje na dźewjeć susodne kraje (Danska w sewjeru; Nižozemska, Belgiska a Luxemburgska w zapadźe; Francoska w juhozapadźe; Šwicarska a Awstriska w juhu; Čěska a Pólska we wuchodźe), na Sewjerne a Baltiske morjo w sewjeru a w juhu na hory Alpy. Němska leži w měrnym klimowym pasmje, liči z 83 milionami wobydlerjow k husće wobsydlenym statam a płaći mjezynarodnje jako kraj z třećej najwyšej ličbu připućowarjow.[7]

Z něhdźe 3,6 milionami wobydlerjow na 892 km² je Berlin najwjetše město kaž tež kulturelne a medijowe srjedźišćo kraja. Dalše wulkoměsta su Hamburg (1,9 mil. wobydlerjow), Mnichow (1,5 mil. wobydlerjow), Köln (1,1 mil. wobydlerjow) a Frankobrod nad Mohanom (0,75 mil. wobydlerjow).

Hlej tež: Lisćina najwjetšich městow w Němskej

Najwažniše rěki Němskeje su Ryn na zapadźe, Dunaj na juhu kaž tež Łobjo a Wódra na wuchodźe. Najwjetše jězory su Bodamski jězor, kotryž pak jenož zdźěla k Němskej słuša, Morica a Chiemski jězor.

Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wot 7. oktobra 1949 do 3. oktobra 1990 wobsteještej dwaj němskej stataj: Němska zwjazkowa republika a Němska demokratiska republika.

Politika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wustawa a tuž prawizniski a politiski fundament Zwjazkoweje republiki je Zakładny zakoń, kotryž bu dnja 23. meje 1949 přiwzaty. Najwyše wustawowe organy Němskeje su Zwjazkowy sejm a Zwjazkowa rada (legislatiwa), Zwjazkowe knježerstwo z kanclerom (eksekutiwa) a Zwjazkowe wustawowe sudnistwo (judikatiwa). Hłowa stata je Zwjazkowy prezident, kotryž w poprawnym zmysle njeje čłon eksekutiwy.

Wot decembra 2021 knježi na zwjazkowej runinje tak mjenowana amplowa koalicija ze SPD, Zelenych a FDP pod kanclerom Olafom Scholzom.

Zwjazkowe kraje Němskeje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Hač k znowazjednoćenju němskeju statow wobsteješe Zwjazkowa republika Němskeje z 11 zwjazkowych krajow. W lěće 1990 so pjeć nowych krajow, Braniborska, Durinska, Mecklenburgsko-Předpomorska, Sakska a Saksko-Anhaltska, přidruži.

Zwjazkowe kraje Němskeje zwjazkoweje republiki su dźensa:

Mapa Němskeje ze zarysowanymi hranicami krajow
Mapa Němskeje ze zarysowanymi hranicami krajow
kraj stolica płonina
(tys. km²)
wobydlerstwo
(2022)
Badensko-Württembergska Stuttgart 35,7 11.124.642
Bayerska Mnichow 70,5 13.176.989
Berlin(1) 0,892 3.677.472
Braniborska Podstupim 29,5 2.537.868
Bremen(1) 0,404 676.463
Delnja Sakska Hannover 47,6 8.027.031
Durinska Jarobrod 16,2 2.108.863
Hamburg(1) 0,755 1.906.411
Hessenska Wiesbaden 21,1 6.295.017
Mecklenburgsko-Předpomorska Zwěrin 23,2 1.611.160
Porynsko-Pfalca Mohuč 19,8 4.106.485
Posaarska Saarbrücken 2,57 982.348
Sakska Drježdźany 18,4 4.086.152
Saksko-Anhaltska Dźěwin 20,4 2.169.253
Schleswigsko-Holsteinska Kiel 15,8 2.922.005
Sewjerorynsko-Westfalska Düsseldorf 34 17.924.591

(1) Berlin a Hamburg stej měsće, kotrejž matej prawej krajej. Bremen je tež měšćanski stat, kotryž wobsteji z městow Bremen a Bremerhaven.

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. Bundeszentrale für politische Bildung: Grundlagen. Wotwołana 7. meja 2013.
  2. K zapřijeću narodneho stata hlej Hans F. Zacher: Sozialer Einschluß und Ausschluß im Zeichen von Nationalisierung und Internationalisierung. W: Hans Günter Hockerts (wud.): Koordinaten deutscher Geschichte in der Epoche des Ost-West-Konflikts. Oldenbourg, Mnichow 2004 (Schriften des Historischen Kollegs: Kolloquien; 55), ISBN 3-486-56768-3, str. 103–152, tu str. 105sl., 141.
  3. Hans Kundnani: Germany as a Geo-economic Power. (PDF; 267 kB), Center for Strategic and International Studies, 2011. Wotwołana 20. junija 2013.
  4. Internationaler Währungsfonds: World Economic Outlook Database. Staw: apryl 2012. Wotwołana 8. oktobra 2012.
  5. Statistisches Bundesamt: Top 20 Exportländer 2012.; přir. Außenhandel. Staw 2013. Wotwołana 15. junija 2013.
  6. [http://hdr.undp.org/en/media/HDR2013%20Report%20German.pdf Bericht über die menschliche Entwicklung 2013. (PDF; 6,2 MB) Entwicklungsprogramm der Vereinten Nationen. Str. 238sl. Wotwołana 2. apryla 2013.
  7. UN Department of Economic and Social Affairs: International Migration 2006. (PDF; 619 kB), staw: 2006. Wotwołana 31. meje 2013.

Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

 Commons: Němska – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije