Lešon kenaan

Lešon kenaan (hebrejsce lᵉšon kᵉnaan (לשון כנען), kᵉnaanit (כנענית), čechit jᵉhudit (צ'כית יהודית), t. r. „židowska čěšćina“, čěsce lešon kenaan) mjenujemy rěč, kotruž židowscy wobydlerjo srjedźowěkowskeje Čěskeje, Morawy a móžno tež Łužicy a dźensnišeje Pólskeje wužiwachu. W hebrejšćinje ma jich rěč wjacore mjena, najbóle korektny zda so być terminus „židowska čěšćina“. Jiřina Šedinová z praskeje Karloweje uniwersity, znajerka kultury a pismowstwa čěskich Židow, měni, zo terminus lešon kenaan prosće (srjedźowěkowsku) čěšćinu woznamjenja.

Druhdy so informacije jewja, zo lešon kenaan bě wosebita rěč (na přikład w jendźelsce pisanej Wikipediji), ale jeničke woprawdźite žórło za spóznawanje rěče, kotruž čěscy Židźa w srjedźowěku nałožowachu, su glosy w nabožnych tekstach (hlej na př. spis Or zarua Jicchaka ben Moše abo Arugat ha-bosem Avrahama ben Azriel). Tute glosy su napisane z hebrejskim alfabetom, ale jich rěč njerozeznawa so wot tehdyšeje čěšćiny. Dźe wo wjace tysac glosow, t. r. dosć bohaty material, zo bychmy móhli prajić, zo lešon kenaan wosebita rěč njebě.

Zda so, zo so w tutym nastupanju situacija w Čěskej wot situacije w srjedźdowěkowskej Okcitanskej jara rozeznawaše, hdźež wosebita židowska rěč bjez dwěla eksistowaše, mjenujcy šuaditšćina. Na zakładźe židowskich glosow z Čěskeje hodźi so potajkim prajić, zo situacija w tutym kraju bě podobna skerje situaciji w Španiskej abo w Němskej, hdźež so rěč židowskich wobydlerjow wot rěče jich křesćanskich susodow hišće jara njerozezna. Rěč, kotruž w srjedźowěku Židźa w kraju Rheinland nałožowachu, tež njebě tak rozdźělna wot tehdyšeje němčiny kaž dźensniša jidišćina wot načasneje němčiny (to hodźi so tež wo španišćinje a „židowskej španišćinje“ mjenowanej ladino, djudezmo abo lengua djudeo-espanyola prajić).

Štož nastupa mjeno kraja Kenaan (כנען), w srjedźowěku, wono woznamjenješe nic jenož Čěsku, ale wšón teritorij, hdźež tehdom zapadni Słowjenjo sydlachu, mjenujcy dźensnišu Pólsku, Łužicu a kraje ležace na zapad wot Łužicy hač k Łobju. Dźensa móžemy ćežko prajić, hač lešon kenaan so jenož w Čěskej wužiwaše, abo tež druhdźe na tutym teritoriju. Někotre krótke teksty wšak zdadźa so dopokazować, zo snano tež "židowska pólšćina" eksistowaše, tež lešon kenaan mjenowana. To pječa dopokazuja pólske pjenjezy z napismami w hebrejskim alfabeće (ale w pólskej rěči):

Pjenjez z pólskim tekstom Mieszko król napisanym z hebrejskim alfabetom

"lešon kenaan"	משקא קרל פלסק
transkripcija	mšk’ krl plsk
přełožk	Mieszko król Polski
hornjoserbsce	Mieszko kral Pólskeje

Paula Wexlerowa teorija, zo zakład dźensnišeje jidišćiny bě słowjanski lešon kenaan, kotryž bu hakle pozdźišo germanizowany, je jenož teorija, kotruž glosy z Čěskeje njedopokazuja. Cyle plawsibelny zda so być Maxa Weinreichowy pohlad: Weinreich, awtor wobšěrneje knihi stawiznow jidišćiny, je přeswědčeny, zo jidišćina bě so jako germanska rěč z jidn-tajč wuwiła a hakle pozdźišo słowjanske wliwy zesrěba.

Literatura

• Šedinová, Jiřina: Literatura a jazyk Židů v Českých zemích, in EUROLITTERARIA & EUROLINGUA 2005, Technická univerzita v Liberci, Liberec 2005

Słowjanske rěče

wuchodosłowjanske rěče:	běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina
zapadosłowjanske rěče:	čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina
južnosłowjanske rěče:	bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč †
konstruowane słowjanske rěče:	Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio
fiktiwne słowjanske rěče:	Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk
druhe:	prasłowjanšćina †
	† mortwe