Wulke Ždźary

**Wulke Ždźary**
Groß Särchen
	Połoženje Wulkich Ždźar(ow) na karće Hornjeje Łužicy
	Połoženje Wulkich Ždźar(ow) na karće Hornjeje Łužicy
gmejna:	Łaz
zagmejnowanje:	1995 (do Hórnikečanskeho jězora)
wobydlerstwo:	1.120 (31. decembra 2016)
přestrjeń:	10,27 km²
wysokosć:	128 metrow n.m.hł.
	51.36693114.307149128 Koordinaty: 51° 22′ 1″ S, 14° 18′ 26″ W
póstowe čisło:	02999
předwólba:	035726
	wobydler/ka:; Zdźarowčan/ka
	adjektiw:; Zdźarowski
	skłonowanje:; Wulkich Ždźar(ow), Wulkim Ždźaram, Wulke Ždźary, Wulkimi Ždźarami, we Wulkich Ždźarach
	Zdźarowska cyrkej Zdźarowska cyrkej
	wikidata: Wulke Ždźary (Q160207)

Wulke Ždźary (němsce Groß Särchen, hornjoserbsce tež Wulke Zdźary^[2], prjedy jenož Ždźary) su hornjołužiska cyrkwinska wjes w Budyskim wokrjesu, kotraž wot lěta 2005 k Łazej słuša.

Geografija

Wulke Ždźary leža w zapadnym dźělu gmejny Łaz južnje Hórnikečanskeho jězora při rěce Čornicy. Sewjerozapadnje Wulkich Ždźarow leži město Kulow a runje přez wsu wjedźe zwjazkowa dróha 96 z Wojerec do Budyšina.

Stawizny

Prěnje historiske naspomnjenje pochadźa z lěta 1374 (von der Zore). Wjes słušeše to Wojerowskeho stawoweho knjejstwa.^[3]

Wot 1691 hač do swojeje smjerće w lěće 1704 bě chorwatski połkownik Janko Šajatović knjez nad Wulkimi Zdźarami. Wón je historiski zakład serbskeje powěsćoweje postawy dobreho kuzłarja Krabata.

Dnja 31. awgusta 1852 zniči wulki woheń 22 Zdźarowskich statokow.^[4]

Z wotewrjenjom prěnich brunicowych jamow spočatk 20. lětstotka podwoji so wobydlerstwo wosadneje wsy w běhu jenož 25 lět wot 519 w lěće 1905 na 1088 w lěće 1925, při čimž so tež rěčna situacija we wsy spěšnje přeměni, dokelž bě wjetšina zapućowacych dźěłaćerjow z němskich kónčin. Bórze běchu serbskorěčni wobydlerjo w mjeńšinje. W lětach 1929 do 1932 so k tomu hišće serbska susodna wjeska Bukojna wotbagrowa.

Wot lěta 1908 měješe wjes zastanišćo při železniskej čarje Budyšin–Wojerecy. W lěće 1999 bu wosobowy wobchad zastajeny a 2001 so čara zawrě.

Hač do lěta 1995 běchu Wulke Ždźary samostatna gmejna we Wojerowskim wokrjesu. Dnja 1. oktobra zjednoćichu so z Koblicami a Stróžu do gmejny Hórnikečanski jězor, kotraž bu 31. decembra 2004 zaso rozpušćena.

Serbske žiwjenje

Dnja 5. meje 1912 załožichu we wsy na iniciatiwu Franca Krala, Awgusta Lapšticha a Jana Haješa Serbske towarstwo za Wulke Ždźary a wokolinu z něhdźe 140 čłonami, kotrež bě tež jedne ze załoženskich towarstwow Domowiny. Z prěnim předsydu towarstwa, kiž měješe jako zaměry „hajenje a škit serbskeje rěče a serbskich zakładnych prawow“ w dobje razantneje industrializacije, sta so wjesny předstejićer Handrij Hajnk. W 1920tych lět słušeše tež Jurij Wjela, kiž bě tehdy z wučerjom w bliskim Komorowje, do aktiwnych čłonow towarstwa a skutkowaše jako dirigent jeho měšaneho chóra.^[5]

Wobydlerstwo a rěč

Po statistice Arnošta Muki mějachu Wulke Zdźary we 1880tych lětach cyłkownje 519 wobydlerjow, z nich 510 Serbow a jenož dźewjeć Němcow.^[6] W cyłej Zdźarowskej wosadźe chodźachu tehdy 2120 wosadnych k serbskej a jenož pjećo k němskej spowědźi.^[7]

Arnošt Černik zwěsći w lěće 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot jenož hišće 33,9 %.^[8]

Kubłanje

We Wulkich Zdźarach wobsteji zakładna šula, na kotrejž so tež serbšćina jako cuza rěč wuwučuje.^[9]

Wosobiny

Jan Ćichor (1630–1669) – farar, magister a přełožer; narodźeny w Zdźarach
Bjedrich August Bergan (1824–1901) – farar a zakitowar serbstwa; 1852–98 we Wulkich Zdźarach
Oswald Mrózak (1845–1934) – farar a nabožinski prócowar; narodźeny w Zdźarach
Jurij Mucha (1860–1934) – chěžkar, serbski braška, ludowy spisaćel; narodźeny w Zdźarach
Pawoł Wićaz (1900–1965) – wučer, kulturny historikar, lektor, awtor; narodźeny w Zdźarach

Za dalšich fararjow hlej zapisk wo Zdźarowskej cyrkwi.

Žórła

↑ staw: 31. decembra 2016; Podaća gmejnskeho zarjada Łaz
↑ Walter Wenzel: Oberlausitzer Ortsnamenbuch (2008), ISBN 978-3-7420-2067-3 (němsce)
↑ Wulke Ždźary w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
↑ Zyguš: Wulke Ždźary (3). W Pomhaj Bóh čo. 6/1953, str. 3
↑ Siegmund Musiat: Sorbische/wendische Vereine 1716–1937. Ein Handbuch. [=Spisy serbskeho instituta, zwjazk 26] Domowina-Verlag, Bautzen 2001, str. 331sl.
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 90. → wšě wjeski
↑ Arnošt Muka: Statistika Łužiskich Serbow. Wobličenje a wopisanje hornjo- a delnjo-łužiskeho Serbowstwa w lětach 1880–1885. Budyšin 1884–86, str. 177
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 249. [1247 wobydlerjow, z nich 265 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 61 z pasiwnymi, 97 serbskich dźěći a młodostnych, 824 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
↑ Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ

Wotkaz

Commons: Wulke Zdźary – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Wjesne dźěle Łaza

[1] staw: 31. decembra 2016; Podaća gmejnskeho zarjada Łaz

[WWOL2008-2] Walter Wenzel: Oberlausitzer Ortsnamenbuch (2008), ISBN 978-3-7420-2067-3 (němsce)

[digit-3] Wulke Ždźary w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

[4] Zyguš: Wulke Ždźary (3). W Pomhaj Bóh čo. 6/1953, str. 3

[5] Siegmund Musiat: Sorbische/wendische Vereine 1716–1937. Ein Handbuch. [=Spisy serbskeho instituta, zwjazk 26] Domowina-Verlag, Bautzen 2001, str. 331sl.

[6] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 90. → wšě wjeski

[7] Arnošt Muka: Statistika Łužiskich Serbow. Wobličenje a wopisanje hornjo- a delnjo-łužiskeho Serbowstwa w lětach 1880–1885. Budyšin 1884–86, str. 177

[8] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 249. [1247 wobydlerjow, z nich 265 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 61 z pasiwnymi, 97 serbskich dźěći a młodostnych, 824 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[9] Lisćina šulow z poskitkom serbskeje wučby na webstronje Rěčneho centruma WITAJ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]