Chrósćicy

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Chrósćicy
němsce Crostwitz
Chrósćicy na karće Sakskeje
Chrósćicy na karće Sakskeje
DEC
Chrósćicy
Chrósćicy
Wopon
Wopon Chrósćic
Wopon Chrósćic
Zakładne daty
stat Němska Němska
zwjazkowy kraj SakskaSakska Sakska
wokrjes Budyski
wysokosć 170 metrow n.m.hł.
přestrjeń 13,33 km²
wobydlerstwo 1.026 (31. dec 2022)[1]
hustosć zasydlenja 77 wob. na km²
póstowe čisło 01920
předwólba (+49) 035796
awtowa značka BZ, BIW, HY, KM
rozčłonkowanje 6 wjesnych dźělow
Politika a zarjadnistwo
wjesnjanosta Marko Kliman (CDU)
adresa Při pastyrni 4
01920 Chrósćicy
webstrona crostwitz.de
Połoženje Chrósćic w Sakskej
KartaČěskaDrježdźanyWokrjes ZhorjelcWokrjes MišnoWokrjes Sakska Šwica-Wuchodne Rudne horyWarnoćicyBudyšinNjedźichowBiskopicyPorchowChrósćicyKumwałdZemicy-TumicyDobruša-HuskaHalštrowska HolaHalštrowFrankenthalHodźijWulka DubrawaGroßharthauGroßnaundorfBudestecyWulke RědorjecyMalešecyHaselbachtalBukecyWojerecyKamjencKinsporkRakecyKubšicyŁužnicaŁutySwětłaŁazMalešecyNjebjelčicyNjeswačidłoNeukirch pola KinsporkaWjazońcaHornja HórkaOhornWóslinkOttendorf-OkrillaPančicy-KukowPołčnicaBóšicyRadebergRadworWorklecyRalbicy-RóžantRamnowŠěrachow-KorzymSmělna-PóckowyKamjencSepicyZałomSprjewiny DołSćenjowWołbramecyWachowWósporkWjelećinKulowBraniborskaPólska
Karta
51.23833314.244167


Chrósćicy (němsce Crostwitz) su wjes a gmejna w Hornjej Łužicy, kotraž leži w serbskich Horjanach něhdźe dwanaće kilometrow wuchodnje města Kamjenc w katolskim jadrje serbskeho sydlenskeho ruma. Gmejna słuša k zarjadniskemu zwjazkej „Při Klóšterskej wodźe” a ma něhdźe tysac wobydlerjow, z kotrychž wjace hač połojca we wsy samej bydli.

Wjace hač 90 % ludnosće wobknježi serbšćinu a němčinu a wjele wobydlerjow ma serbšćinu jako maćeršćinu. Žiwe nabožne žiwjenje słuša k serbsko-katolskej tradiciji. W ludowym erće so husto praji, zo su Chrósćicy srjedźišćo serbskeje Hornjeje Łužicy.

Přez Chrósćicy běži rěčka Satkula.

Powětrowy wobraz Chrósćic

Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Pohlad wsy z wuchoda

Wjes so k prěnjemu razej w lěće 1225 jako Crostiz naspomni, bě pak hižo do toho wobsydlena, kaž dopokazuja štyri narowne kamjenje z 11. abo 12. lětstotka, kotrež słušeja k najstaršim wobchowanym swědkam křesćanskeje wěry w Hornjej Łužicy.

W aprylu 1945, w druhich kónčinach běše Druha swětowa wójna hižo dokónčena, wotměwachu so w Chrósćicach wojowanja mjez wojerstwom juh, někotrymi SS-jednotkami a Čerwjenym wójskom. Pomnik na Fulkec hórce w Chrósćicach wopomina woporow, kotřiž běchu předewšěm pólscy wojacy. Dnja 10. meje 1945 (jenož pjeć dnjow po skónčenju poslednich wójnskich aktiwitow) so najwažniše serbske towarstwo Domowina znowazałoži.

Geografija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wjesne dźěle[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Ke gmejnje słušeja wjeski Hórki, Chrósćicy, Kopšin, Kozarcy, Nuknica a Prawoćicy.

Ležownostne mjena[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena w Chrósćicach: Trjebjeń, Kunčowa hora, Zejičanske polo, Lěsk, Za hunami, Zatkula, Wroblec skałka, Čorna, Slěborna hórka, Kšibjeńca, W haju, W suchim, Kopače, Pjechec dubičk, Na štukach, Fulkec hórka, Gronsec hórka, Syporšća, Jězor, Kozarcy, Šołćic chójny, Stara cyhelnica, Matkec hat, Pola korčmarjec wowčernje.[2]

Kubłanje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Kubłanje w Chrósćicach a wokolinje započina so hižo w pěstowarni: w serbskej pěstowarni „Chróšćan kołć". Tuta pěstowarnja w nošerstwje Serbskeho šulskeho towarstwa wobdźěluje so na WITAJ-projekće k zdźerženju serbskeje rěče. Witane su tu wšitke serbske a němske dźěći w starobje wot 6 do 10 lět.

Serbska zakładna šula „Jurij Chěžka” je tohorunja do WITAJ-projekta zapřijata. Srjedźna šula „Jurij Chěžka” so w lěće 2003 po wjele demonstracijach dla małeje ličby šulerjow zawrě.

W lěće 2002 zakónči so twar starownje swj. Ludmile. Wot tutoho časa sem wita starownja wšěch pomocy potrěbnych starych ludźi.

Kultura a wobhladanja hódne[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Chróšćanska nawjes z farskej cyrkwju w pozadku

Chrósćicy leža w juhozapadźe sydlišćoweje kónčiny Serbow w Hornjej Łužicy. Při kromach pućow pokazaja křiže, modlerske stołpy a serbske napisma (na přikład wjesne tafle abo mjena pućow) žiwosć serbskeje rěče a kultury, kotraž nosy husto katolski raz. Serbske tradicije so wosebje w Chrósćicach a w kónčinje dokoławokoło jara hladaja, tak zo so tu kóžde lěto chodojty pala, meje mjetaja, ptački kwasuja a swjateho Měrćina swjeći. Tež wjacezaměrowa hala „Jednota” so husto za kulturelne poskitki wužije: wotchadnička maturantow, kóžde druhe lěto mjezynarodny folklorny festiwal Łužica, nazymske koncerty, Schadźowanka, kopańcowy turněr TCM, předstajenje ptačokwasneho programa Serbskeho ludoweho ansambla za dźěći a dorosćenych so w tutej hali prawidłownje wotměwaja.

1772 natwarjena farska cyrkej je kóžde lěto centralny dypk wšěch Chróšćanskich křižerjow. Po zhromadnej mši wšitkich jěcharjow jěchaja tute do susodneje gmejny Pančicy-Kukow.

Na Chróšćanskim kěrchowje bu sławny serbski spisowaćel Jurij Brězan pohrjebany.

Dalše atrakcije:


Hlej tež: Lisćina kulturnych pomnikow w Chrósćicach

Wobydlerstwo[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Serbšćina je w Chrósćicach wjetšinowa rěč

Po Arnošta Mukowej statistice mějachu Chrósćicy we 1880tych lětach 538 wobydlerjow, z nich 523 Serbow (97 %) a 15 Němcow.[3] W lěće 1956 zwěsći Arnošt Černik serbskorěčny podźěl ludnosće wot jenož hišće 73,9 %,[4] zdźěla přez přićehnjenje wuhnatych z něhdyšeho němskeho wuchoda po Druhej swětowej wójnje.

W lěće 1925 bě we wsy samej mjez 563 wobydlerjemi 540 katolskich (95,9 %) a 23 ewangelskich. Po ludličenju lěta 2011 bě 93,4 % wobydlerjow Chróšćanskeje gmejny katolskeje a 1,9 % ewangelskeje konfesije. Z tym běchu Chrósćicy gmejna z najwyšim podźělom katolikow w Budyskim wokrjesu.[5]

Gmejnske dźěle[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

wjes wob. přer.
staroba
♀/♂a kwocient
młodych
b
kwocient
starych
c
wosoby/
domjacnosć
Hórki 282 42,0 103 31 34 3,0
Chrósćicy 581 46,6 101 28 41 2,9
Kopšin 21 38,7 91 39 23 5,3
Kozarcy 40 39,6 100 24 14 3,3
Nuknica 58 37,3 107 38 19 2,6
Prawoćicy 76 40,2 153 26 13 3,2
gmejna Chrósćicy 1058 44,0 105 29 34 2,9
podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011[6]
a: ličba mužow na 100 žonow
b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65
c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65

Politika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Gmejna słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 53 (Budyšin 2) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 156 (Budyšin I).

Gmejnska rada[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Chróšćanska gmejnska rada ma tuchwilu dwanaće čłonow. Komunalne wólby poslednich lět mějachu slědowace wuslědki:[7]

Strony a zjednoćenstwa 2019 2014 2009
 % sydła  % sydła  % sydła
Swobodne wolerske zjednoćenstwo Chrósćicy/Prawoćicy 43,8 6 46,7 5 39,0 5
Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU) 43,4 5 53,3 7 61,0 7
Chrósćicy doprědka 12,9 1
cyłkownje 100,0 12 100,0 12 100,0 12
wobdźělenje 71,7 % 60,6 % 54,6 %

Gmejnskej radźe přisłušeja wot 2019 slědowace radźićeljo a radźićelki:

  • Swobodni wolerjo gmejny Chrósćicy: Roman Nuk, Marian Korjeńk, Jurij Kokla, Beno Hojer, Michał Šrajer, Michał Wowčer
  • CDU: Jan Wjesela, Benedikt Wjenk, Katharina Jurkowa, Uwe Macka, Guido Herman
  • Chrósćicy doprědka: Dawid Wróbl[8]

Wjesnjanosta[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Čestnohamtski wjesnjanosta Chrósćic je Marko Kliman (CDU). Wón bu dnja 7. junija 2015 z 87,2 % hłosow za naslědnika dołholětneho wjesnjanosty Maćija Brycki wuzwoleny. Wolerske wobdźělenje wučini 46,8 %.[9] Při komunalnych wólbach 2022 bu z 92,3 % w zastojnstwje wobkrućeny (wobdźělenje: 52,9 %).[10]

wólby wjesnjanosty
wólba wjesnjanosta namjet wuslědk (%)
2022 Marko Kliman CDU 92,3
2015 87,2
2008 Maćij Brycka 98,1
2001 86,3

Wobchad[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Přez Chrósćicy wjedźe statna dróha S 101 (BiskopicyRakecy), kotraž je sewjernje wsy jako „serbski highway“ znata. Z wuchoda přińdźe S 98 (Njeswačidło–Chrósćicy), kotraž so tule skónči. Wokrjesne dróhi zwjazuja wjes z Pančicami, Njebjelčicami a Haslowom.

Při busowym zastanišću na nawsy zastawaju regionalne busy linijow 186 (do Kamjenca a Ralbic), 195 (do Worklec, Róžanta, Hórkow) a 196 (do Njebjelčic, Róžanta, Sernjan).

Wobrazarnja[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wosobiny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Tule so narodźili[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

We wsy skutkowali[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  • Jan Michał Haška (1778–1854) – farar a nabožinski spisowaćel; 1802–24 kapłan a 1824–34 farar w Chrósćicach
  • Michał Kokla (1840–1922) – burski kubler a zapósłanc Sakskeho krajneho sejma; bydleše w Chrósćicach a organizowaše tamniše towarstwowe žiwjenje
  • Pětr Hila (1860–1932) – wučer a kantor; wot 1880 w Chrósćicach, přez 40 lět dirigent spěwarskeho towarstwa Jednota
  • Jan Just (1869–1922) – farar a kulturny prócowar; 1894–1908 kapłan w Chrósćicach
  • Marja Kubašec (1890–1976) – spisowaćelka; wot 1911 do 1925 wučerka w Chrósćicach
  • Jurij Wuješ (1905–1968) – wučer, redaktor, basnik, dramaturg; wot 1926 do 1929 w Chrósćicach

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2022; Statistiski krajny zarjad Sakskeje
  2. Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 23 (digitalizat).
  3. Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 96. → wšě wjeski
  4. Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 251. [681 wobydlerjow, z nich 391 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 0 z pasiwnymi, 112 serbskich dźěći a młodostnych, 178 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
  5. Wuslědki censusa 2011 za Chróšćansku gmejnu: Nabožina
  6. Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Chrósćicy (němsce)
  7. Wuslědki komunalnych wólbow dnja 26. meje 2019 w Chrósćicach na wahlen.sachsen.de
  8. Tole su woleni gmejnscy a měšćanscy radźićeljo. W Serbskich Nowinach dnja 29. meje 2019.
  9. Wuslědki Chróšćanskich komunalnych wólbow dnja 7. junija 2015 na statistik.sachsen.de
  10. Wólbne wuslědki na wahlen.sachsen.de, wotwołany dnja 13. julija 2022 (němsce)

Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

 Commons: Chrósćicy – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije