Serbski sydlenski rum

Karta serbskeho sydlenskeho rumu

Jako Serbski sydlenski rum woznamjenja so powšitkownje region na wuchodźe Sakskeje a na juhu Braniborskeje, hdźež je zapadosłowjanski serbski lud domoródny.

Oficielny sydlenski rum

Oficielnje připóznaty sydlenski rum Serbow, hdźež je serbšćina jako mjeńšinowa rěč škitana je w krajnych zakonjach Sakskeje a Braniborskeje definowany. W tutym teritoriju płaća w serbskimaj zakonjomaj postajene mjeńšinowe prawa kaž na přikład serbske šule, dwurěčne wuhotowanje znamješkow a prawo, ze zarjadami w serbsce komunikować. K sydlenskemu rumej słušeja tuchwilu slědowace gmejny a gmejnske dźěle:

• w Swobodnym staće Sakskej:
  • Wokrjes Budyšin (28 wot 59 gmejnow): Bóšicy, Budestecy (nimo Jiłoc), Budyšin, Bukecy (nimo Wujezda), Dobruša-Huska (nimo Kosarnje a Noweje Wsy), Halštrow (jenož Krěpjecy), Halštrowska Hola, Hodźij, Hornja Hórka, Chrósćicy, Kamjenc (Brěznja, Hlinowc, Jěžow, Kamjenc, Němske Pazlicy), Kubšicy, Kulow, Łaz, Malešecy, Njebjelčicy, Njeswačidło, Pančicy-Kukow, Porchow (jenož Nowy Dwór), Radwor, Rakecy, Ralbicy-Róžant, Sprjewiny Doł, Wojerecy, Worklecy, Wóslink (jenož Jitro), Wóspork a Wulka Dubrawa.
  • Wokrjes Zhorjelc (14 wot 54 gmejnow): Běła Woda, Dźěwin, Hamor, Chrjebja-Nowa Wjes, Jabłońc, Krušwica, Kwětanecy při jězoru (jenož Hóršow a Hóznica), Mikow, Mužakow, Rěčicy, Slepo, Trjebin, Wuskidź a Wysoka Dubrawa (nimo Drěnowa, Jěrchec a Radšowa).
• w Braniborskej
  • město Choćebuz
  • Wokrjes Sprjewja-Nysa (23 wot 29 gmejnow): Baršć, Bórkowy, Brjazyna, Derbno (gmejnske dźěle Dubojce, Gósćeraz, Granow a Keŕkojce), Dešno-Strjažow, Drjenow, Drjowk, Feliksowy jazor (gmejnski dźěl Błobošojce), Gatojce, Gołkojce, Góry, Grodk, Hochoza, Janšojce, Kopańce (gmejnskej dźělej Hažow a Wjelike Dobrynje), Łukojce, Móst, Picnjo, Smogorjow-Prjawoz, Turjej, Turnow-Pśiłuk, Wjelcej a Wjerbno.
  • Wokrjes Dubja-Błóta (7 wot 37 gmejnow): Běła Góra-Bělin, Błośańska góla, Lubin, Markojska Góla (gmejnske dźěle Dołgi, Lutol, Małe Linje, Mrocna), Nowa Niwa, Slopišća a Tšupc
  • Wokrjes Hornje Błóta-Łužica (6 wot 25 gmejnow): Kalawa, Lubnjow, Nowa Jazorina, Nowe Wiki, Wětošow a Zły Komorow
  • Slědowace gmejny słušeja po měnjenju braniborskeho krajneho sejma a krajneho knježerstwa wot lěta 2016 do sydlenskeho ruma, skorža pak hišće přećiwo swojej přisłušnosći: Cersk, město Derbno, gmejna Derbno (zbytk), Dolina Nysy a Małksy (gmejnskej dźělej Wjeliki Kólsk a Mały Kólsk), Feliksowy Jazor (zbytk), Gójacki jazor, Kopańce (zbytk), Markojska Góla (zbytk), Rań a Stara Niwa-Wózwjerch.

Historiski sydlenski rum w srjedźowěku

Sydlenski wobwod po Smolerju 1843. Z wobšěrnišej rešeršu přepytowaše Muka 40 lět pozdźišo wjetši rozsah.

Dźensniši sydlenski rum Serbow je jenož mały dźěl historiskeho serbskeho wobwoda. W 9. lětstotku wobmjezowaše so serbski teritorij přez rěku Solawy na zapadźe a rěce Bóbr a Hwizdź na wuchodźe. Kraj, kotryž serbske kmjeny wot 6. do 10. lětstotka wobydlachu a wobknježachu, wopřiješe w cyłku něhdźe 40.000 kwadratnych kilometrow wulku přestrjeń. Słowjansko-serbske kmjeny zasydlichu so w kraju wot lěta 531 po rozpadźe mócnarstwa Durinkow hač do lěta 620, do wutworjenja prěnjeho zapadosłowjanskeho wulkomócnarstwa. W tutym a slědowacym času wuwi so we wot Słowjanow wobsydlenym kraju zhromadnosć serbskich kmjenow, kotraž pak so z dalšim wuwićom chětro diferencowaše a wot spočatka 9. lětstotka na wjacore kmjeny rozpadny.

Za Łužiskej wuhrodu bydlachu Łužičenjo ze swojim husće wobsydlenym srjedźišćom mjez rěkomaj Brěšća a jeje přitokami na zapadźe a Sprjewju na wuchodźe. Najwjace sydlišćow tutoho kmjena koncentrowaše so w rěčnišćomaj Brěšće a Žraki (Schrake)-Dobry kaž tež w hornich Błótach zapadnje Choćebuza. Wokoło tutoho sydlenskeho žra eksistowachu dalše sydlišća na přikład při Małym Halštrowje, sewjernje a wuchodnje Grabina, při Neuendorfskim jězorje a při Gojacu kaž tež we wokolinje Bezkowa. Tež pola Baršća ležeše mała sydlenska kupka. Po žórłach z 9. lětstotka bydleše tehdy jenož hišće kmjen Łužičanow w kraju pozdźišeje Delnjeje Łužicy mjez rěku Dubju a lěsnym pasmom při Bóbrje.

Južnje Łužičanow, kotřiž běchu geografisce chětro wotzamknjeni, ležeše jara husće wobydleny kraj Milčanow. Milska wupřestrěwaše so w 9. lětstotku w něhdźe dwaceći kilometrow šěrokim pasmje mjez Kamjencom a Biskopicami na zapadźe a Běłym Šepcom na wuchodźe. Něhdźe wot 10. lětstotka rozšěrichu so sydlišća do Łužiskich horow, do sewjerneje hole a do kónčinow zapadnje Kamjenca a Biskopic, k Połčnicy a k srjedźnej Wjazońcy. Tež sydlenska kupka wokoło Mužakowa wosta zwoprědka izolowana.

Dalše wjetše serbske kmjeny běchu Slubjenjo sewjernje Gubina, Žarowjenjo wokoło Žarowa, Bjezunčenjo wokoło Zhorjelca, Niženjo mjez Pěrnom a Mišnom a Głomačenjo mjez Wulkej Rědoru a Freibergskej Modłeju. Nimo toho jewjachu so w chronikach Nižičenjo, Sciticojo, Uuolaukojo, Zliuvinojo, Koledičenjo, Susłojo, Chytyčenjo a dalše.

Literatura

• Peter Kunze, Andreas Bensch: Die Sorben / Wenden in der Niederlausitz. Ein geschichtlicher Überblick. W: Wobrazki ze Serbow . 2., durchgesehene Auflage. Domowina, Bautzen 2000 (Erstausgabe 1996), ISBN 3-7420-1668-7.
• Gertraud Eva Schrage: Die Oberlausitz bis zum Jahr 1346. W: Joachim Bahlke (Hrsg.): Geschichte der Oberlausitz. 2., durchgesehene Auflage, Leipziger Universitätsverlag, Leipzig 2004 (prěni nakład 2001), ISBN 978-3-935693-46-2 (str. 55–97).
• Arnošt Muka: Statistika łužiskich Serbow. Swójski nakład, Budyšin 1884–1886; 5. nakład pod titulom Serbski zemjepisny słowničk. Budyšin 1927; nowočišć: LND, Budyšin 1979.
• Awtorski kolektiw: Stawizny Serbow, zwjazki 1–4, Ludowe nakładnistwo Domowina Budyšin 1977

Wotkaz

• Serbska karta Łužicy

51.514.25