K wobsahej skočić

Hornjoserbšćina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Hornjoserbšćina
kraje Němska
zwjazkowy kraj Sakska
region Hornja Łužica
rěčnicy 25.000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěče
Słowjanske rěče
Zapadosłowjanske rěče
Serbskej rěči
Hornjoserbšćina
družina pisma łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč Hornja Łužica (Sakska/Němska)
rěčne kody
ISO 639-2:

hsb

ISO 639-3 (SIL):

hsb

wikipedija
Wobdźěłać
p  d  w

Hornjoserbšćina je zapadosłowjanska rěč, kotraž so w Hornjej Łužicy wokoło městow Budyšin, Kamjenc a Wojerecy rěči. Wona je přiwuzna z delnjoserbšćinu w susodnej Delnjej Łužicy, čěšćinu, pólšćinu, słowakšćinu a kašubšćinu. Jako słowjanska rěč hornjoserbšćina k indoeuropskim rěčam słuša.

Prawniski status hornjoserbšćiny w Sakskej rjaduje Sakski serbski zakoń.

Nadrobniše informacije namakaja so w nastawku Hornjoserbski alfabet.

Hornjoserbšćina pisa so z wariantu łaćonskeho alfabeta z přidatnymi pismikami č [], ć [], ě, ł, ń, ó, ř, š a ž kaž tež digrafomaj [] a ch.

Dwurěčna němsko-hornjoserbska wjesna tafla w Lubjencu

Moderny, tak mjenowany analogny prawopis po čěskim přikładźe wuwiwaše so za serbšćinu pod wliwom Jana Pětra Jordana, Jana Arnošta Smolerja a Michała Hórnika w běhu 19. lětstotka a přesadźi so najprjedy w katolskim a hakle po nanuzowanej přestawce serbskeho pismowstwa mjez 1937 a 1945 tež w ewangelskim wobłuku. Do toho wužiwaše so za serbske teksty frakturne pismo z diakritiskimi znamješkami za wěste zwuki. Zdobom eksistowachu wjacore prawopisne normy, kotrež buchu doskónčnje hakle w 1950tych lětach zjednoćene.

Hornjoserbšćina ma sydom padow (nominatiw, genitiw, datiw, akuzatiw, lokatiw, wokatiw, instrumental) a tři gramatiske čisła, nimo singulara (jednota) a plurala (mnohoty) tež dual (dwojota).

Charakteristiska za hornjoserbšćinu přirunajo z druhimi zapadosłowjanskimi rěčemi je nimo toho wobchowanje słowjanskeho syntetiskeho preterituma (wón wobwliwowaše) nimo analytiskeho perfekta (wón je wobwliwował), kotryž wustupuje w dwěmaj formomaj (aorist, imperfekt) wotpowědnje aspektej.

Serbski sydlenski rum w lěće 1843 po Smolerju, zapisane je tež pasmo přechodnych dialektow

Hornjoserbšćina wobsteji resp. wobsteješe z wjacorych dialektow, kotrež so zdźěla chětro wot so rozeznawachu. Nimo hłowneju narěčow, z kotrejuž je so dźensniša spisowna rěč do dalokeje měry wuwiła (Katolska a Budyska narěč) běchu to po Hincu Šewcu Kulowska narěč sewjernje poprawneho katolskeho dialekta, Holanska narěč wuchodnje njeje mjez Wulkimi Zdźarami a Delnim Wujězdom, Wuchodna holanska narěč zady Delnjeho Wujězda přez Klětno a Chrjebju hač do Nisčanskeje kónčiny, mjeztym wotemrěta Lubijska narěč na juhowuchodźe a Wóslinčanska narěč zapadnje Kulowskeje. Wyše Budestec mějachu runje tak wosebity dialekt, kotryž so druhdy jako Horinska narěč mjenowaše.

Wšě narěče na sewjeru runje naličenych (Złokomorowska, Wojerowska, Sprjejčanska, Slepjanska, Wochožanska a Mužakowska narěč) njesłušeja po linguistiskich aspektach hižo do sameje hornjoserbšćiny, ale tworja přechodne dialekty mjez hornjo- a delnjoserbšćinu.

 Commons: Hornjoserbšćina – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije