Płód

Wšelake płody z dešćikoweho lěsa Panamy

Płód (łaćonsce fructus) rostliny je kćenje w stawje symjenjoweje zrałoty. Po druhej definiciji je rostlinski organ, kotryž z kćenja wuchadźa a symjenja hač do zrałoty chowa.

Nimo płódnika tež druhe dźěle kćenja a kwětnistwa so móžeja při wutwarje płoda wobdźělować, kaž na př. kćenjowa wóska, keluch. Płód słuži rozpřestrěwanju.

Natwar

Natwar płoda: Rozrězana brěška

Natwar płoda: Rozrězana brěška

Banana, truskalcy a rozdźělne citrusowe płody

Płód wobsteji z jednoho abo wjacorych symjenjow, kotrež su wot płodoweje sćěny (perikarp) wobdate. Při perikarpje pak so rozeznawaja tři woršty:

• Eksokarp – zwonkowna woršta
• Mezokarp – srjedźna woršta
• Endokarp – znutřkowna woršta

Při brěšce na prawym wobrazu na př. twori endokarp twjerdu póčku, kotraž symjo wobsahuje. Mezokarp je mjasny, a eksokarp twori somotowu brěškowu kožu.

Perikarp so za čas procesu zrawjenja płoda z płódnika kćenja twori. Za rozrjadowanje płodow je wažne so dopominać, zo wobsteji płódnik z jednoho abo wjacorych ze sobu zrosćenych płodowych łopješkow (karpele).

Typy

Płody so hodźa do třoch skupinow rozrjadować.

• jednotliwe płody
• kompleksne płody
• płódnistwa (płodowe wjazby)

Jednotliwe płody

Z jedneje kćenja wuchadźa jenož jednotliwy płód.

Sypace płody

Tutón płód je wjelesymjenjowy a so při zrałoće wotewěra a potom symjenja rozsypuje.

• Měchowc wobsteji z jednoho płodoweho łopješka. Wón so jenož na jednej podołhostnej liniji wotewěra. Na př. črijki (Aconitum), pólny wotrožnik (Consolida regalis)
• Łušćinowy płód je suchi płód, kotryž wobsteji z jednoho płodoweho łopješka a so na prědnim a zadnim boku wotewěra. Na př. hróšatko (Pisum sativum), kitkowc (Laburnum), chošćowc (Cytisus scoparius)
• Kapslowy płód je suchi płód, kotryž wobsteji z dweju hač wjacorych płodowych łopješkow. Wón přez špalty abo pory wotewěra. Na př. jěrowka (Aesculus hippocastanum), mak (Papaver)
  • Septicidna kapsla je na př. dźěrkaty křižomnik (Hypericum perforatum).
  • Dorsicidna kapsla je na př. łučna škleńčica (Iris sibirica).
  • Wěčkowa kapsla je na př. čerwjeny kurymór (Anagallis arvensis).
  • Porowa kapsla je na př. zahrodna lawica (Antirrhinum majus).
• Truk wobsteji z dweju płodoweju łopješkow. Symjenja sedźa na dźělenskej sćěnje. Na př. rólny žonop (Sinapis arvensis), wulki krawnik (Chelidonium majus)

Zawěrace płody (njepukace so płody)

Płody wostanu hač do zrałoty symjenjow zawěrane a wotpadnu w tutej formje.

• Suche zawěrace płody
  • Worjechowy płód je jednosymjenjowy płód, kotryž ma tołstu, wodrjewjenu płodowu sćěnu (perikarp). Na př. lěskowy worješk (Corylus avellana), lěkarski kokrik (Fumaria officinalis), hejduška (Fagopyrum esculentum), słónčnica (Helianthus annuus), lipa (Tilia), čerwjeny dub (Quercus rubra), prawa włóska worješina (Juglans regia). Někotre worjechowe płody njesu křidleška, kaž na př. jaseń
    • Wosebite formy su karyopsa (při wšelakich trawach), nažka (při zestajenkach) a při maslenkowych rostlinach wustupuja.
• Mjasne zawěrace płody
  • Při póčkatych płodach jenož znutřkowny dźěl (endokarp) płodoweje sćěny (perikarp) je wodrjewjeny, mjeztym zo zwonkowny dźěl (eksokarp) je mjasny, kožany abo nitkaty. Nimo toho endokarp wostanje zawěrany. Na př. slowka (Prunus domestica), mandla (Prunus dulcis), wšědny blušć (Hedera helix), lišćowcowy jemjel (Viscum album), dźiwja kaledźina (Viburnum opulus), zažny drěn (Cornus mas)
  • Jahoda wobsahuje jedne hač wjacore symjenja a ma mjasnu płodowu sćěnu (perikarp). Na př. kosmačka (Ribes urva-crispa), tomata, hórkosłódke wrónidło (Solanum dulcamara), winowa jahoda (Vitis), brusnica (Vaccinium vitis-idaea), kiwi (Actinidia)

Rozpadowe płody

• Škałobny płód do jednotliwych płodowych łopješkow rozpaduje. Na př. sydrik (Galium), šlěz (Malva), klon (Acer)
• Łamkowy płód prěki k podołhostnej wósce do wjacorych, jednosymjenjowych płodowych dźělow rozłamaja.
  • Čłonkotruk při rjetkeju (Raphanus)
  • Čłonkołušćina při słódkim dźećelu (Hedysarum hedysaroides)

Kompleksne płody

Wobsteja z wjacorych płódnikow, při čimž tež kćenjowa wóska je wobdźělena.

• Na př. malena wobsteji z wjacorych płóčkatych płodźikow, a tohodla je kompleksny póčkaty płód.
• Jabłukowy płód je warianta kompleksneho měchowca, na př. jabłuko, krušwa, wjerjebinka (Sorbus aucuparia), kwětula (Chaenomeles).
• Kompleksny worjechowy płód je na př. truskalca.
• Kompleksna jahoda

Płódnistwa resp. płodowe wjazby

Přez wosebite procesy zrosćenja jednotliwe płody su k zwjazkej zjednoćene, tak zo to jako jednotliwy płód wupada.

• Worjechowe płódnistwo ma na př. maruša (Morus), buk (Fagus), kastanija (Castanea).
• Jahodowe płódnistwo ma na př. ananas, kozylist (Lonicera).
• Póckate płódnistwo ma na př. figa (Ficus)

Rozpřestrěwanje

Płody so na wšelake wašnje rozpřestrěwaja.

• Přez zwěrjatow (zoochorija))
  • Jeli płody so žeru a zaso wupušćuja, potom to je endozoochorija.
  • Jeli płody so na powjerchu zwěrjata přilěpjujo wostanu, potom to je epizoochorija.
• Přez čłowjeka (antropochorija)
• Přez wětr (anemochorija)
• Přez wodu (hydrochorija)

Rědko eksistuje aktiwna samrozpřestrěwanje (autochorija) přez katapultowe abo pryskanske wuhotowanje. Druhdy stołpiki z płodami do skalnych škałobow rostu abo so do pódy zanurjuja (geokarpija), kaž na př. zemski worješk (Arachis hypogaea).

Žórła

• Strasburger, E. et al.: Lehrbuch der Botanik für Hochschulen. 15. Auflage, Jena Verlag von Gustav Fischer 1921, strony 516-518 (němsce)
• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strony 280-295 (němsce)
• Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 1. zwjazk, stronje 239 a 240 (němsce)
• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 16 (němsce)
• Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, stronje 12 a 13 (němsce)
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, stronje 463-464
• Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, strony 147-149 (němsce)
• Ulrich Hecker: Bäume und Sträucher, ISBN 978-3-8254-0021-4, stronje 14 a 15 (němsce)

Hlej tež

• Kładźene płody
• Sad
• Papłód