Koło serbskich spisowaćelow

Koło serbskich spisowaćelow (němsce Arbeitskreis Sorbischer Schriftsteller, čěsce Kruh lužickosrbských spisovatelů, pólsce Koło Pisarzy Serbołużyckich) je zwjazk serbskich spisowaćelow, nakładnikow, młodych awtorow a literarnych kritikarjow ze zaměrom, serbsku literaturu spěchować a propagować. 1900 załožene a wot toho časa wjackróć nowozałožene towarstwo skutkowaše tež jako nakładniska korporacija.

Stawizny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Prěnje zjednoćenstwo serbskich spisowaćelow załoži so 1858 na nastork Michała Hórnika. Tući awtorojo tworjachu jedyn z wotrjadow towarstwa Maćicy Serbskeje a zasadźichu so za polěpšenje tehdyšeje zabawneje literatury. Tutón wotrjad pod nawodom Handrija Zejlerja bě něhdźe dźesać lět aktiwny. W 1880tych lětach bě w Drježdźanach debata mjez awtorami Młodoserbskeho hibanja, kotřiž w 1890tych lětach w časopisu Łužica publikowachu a za nowymi wuměłstwowymi formami pytachu.^[1]

W měrcu 1900 zhromadźichu so na přeprošenje Arnošta Muki 25 serbscy spisowaćeljo a załožichu Koło serbskich spisowaćelow. Zaměr towarstwa bě wudobywanje jednotneho pisanja, spěchowanje młodych talentow a wudawanje woblubowaneho knižne edicije „Serbska ludowa knihownja“. 1900 rozpušći so skupina.^[1]

W juniju 1921 zetkachu so na nastork Jurja Wićaza w Praze bydlacy Serbja a čłonojo Towaršnosće přećelow Łužicy a restawrowachu Koło serbskich spisowaćelow. Vladimír Zmeškal přewza nawod noweje ambiciozneje knižneje edicije „Knihownja Dom a swět“, kotraž wozjewi zhromadźene spisy serbskich klasikarjow, přełožki ze słowjanskich literaturow a teksty młodych serbskich awtorow. Formelne a wustawkam wotpowědowace ponowjenje towarstwa wotmě so hakle 1924 w Budyšinje. Towarstwo koncentrowaše so znowa na rěčne prašenja, spěchowaše wutworjenje nowych twórbow a kooperowaše z poměrnje njewotwisnym praskim nakładniskim wotrjadom.^[1]

Po natwarje NS-diktatury 1933 skónči so dźěławosć towarstwa we Łužicy. Hač do 1937 wudachu so w jeho Praskim wotrjedźe serbske a sorabistiske spisy. Tute knihi njesmědźachu so pod dohladom Wendenabteilung we Łužicy rozšěrjeć, cyły nakład knižneje edicije bu 1937 ze Smolerjec kniharnje cofnjeny.^[1]

Po kóncu Druheje swětoweje wójny bu towarstwo na iniciatiwu Jurja Brězana wobnowjene. Nimo wutworjenja publikaciskich móžnosćow stejachu prašenja „postupoweho“ politiskeho wusměrjenja serbskich awtorow, spěchowanja dorosta a přełožowanskeho dźěła w fokusu čłonow. Přez Brězana, kotryž bu 1952 do předsydstwa Spisowaćelskeho zwjazka NDR wuzwoleny, pytaše Koło serbskich spisowaćelow sylniše zhromadne dźěło z němskimi awtorami. 1969 bu Koło jako samostatny wotdźěl na župnej runinje do zwjazka zarjadowane. Najwažniše zaměry tutoho zhromadneho dźěła běchu prócowanje, tuchwilny prowincielny charakter serbskeje literatury přewinyć a tež němske čitarstwo docpěć. K tomu měještej přinošować wudaći měsačnika Neue Deutsche Literatur, kotrejž běštej serbskej literaturje wěnowanej (1967; 1970). Nimo wobdźělenja serbskich awtorow na pisanskich kongresach wuwichu so płódne kontakty mjez němskimi a serbskimi awtorami.^[1]

We wobłuku institucionalizacije serbskeho kulturneho žiwjenja wuwiwaše towarstwo po 1951 systematiske aktiwity a wotmě wjacednjowske kubłanske a diskusijne seminary. Byrnjež so čłonojo zaso hłownje na hajenje rěče koncentrowali, měšachu so přiběrajcy ideologisce kubłani Domowinscy funkcionarojo do dźěła towarstwa. 1953 bu za tutón zaměr samo wosebita literarna komisija w sekretariaće předsydstwa Domowiny zarjadowana.^[1]

Jako spisowaćeljo 1956 połoženje w serbskim nowinarstwje kritizowachu, bu tuta na posedźenju Domowiny „pesimistiski nacionalizm” wumjetowana. Brězan so na to z Domowinskeho předporučnistwa wróćo sćahny a wobmjezowaše so na spěchowanje młodych awtorow; organizatoriska dźěławosć towarstwa je so přetorhnyła.^[1]

Spočatk 1960 wuzwolichu serbscy awtorojo literarneho wědomostnika Jurja Młynka za noweho předsydu. Towarstwo wobnowi literarne seminary a kooperowaše z beletristiskim lektoratom Ludoweho nakładnistwa Domowina. Přez Młynka natwarichu so poněčim direktne kontakty k pólskim, čěskim, juhosłowjanskim, ukrainskim, běłoruskim a ruskim spisowaćelam. Koło organizowaše čitanske zarjadowanja w městach a wsach we Łužicy a zwonka njeje, a 1969 forměrowaše so pod nawodom Kita Lorenca zaso skupina młodych awtorow, z kotrejež wuńdźe nowa generacija spisowaćelow.^[1]

Wot 1977 zarjadowa towarstwo prawidłownje zhromadnje z Lipšćanskim germanistom Walfriedom Hartingerom literarnokritiske seminary a wot 1978 kóždolětny Swjedźeń serbskeje poezije. Wot 1970tych lět je wjacorych talentowanych awtorow na Literarny institut Johannesa R. Bechera w Lipsku delegował.^[1]

W prěnjej połojcy 1980tych lět rosćeše mjezsobna njedowěra mjez někotrymi awtorami a předsydstwom. Tole zwisowaše mjez druhim z dohladowanjom přez stasi a z diferencami w literarnoteoretiskich prašenjach, kotrež wjedźechu k cofnjenju wjacorych awtorow.^[1]

Po politiskim přewróće 1991 zjednoćichu so serbscy spisowaćeljo, z wuwzaćom awtorow kaž Kita Lorenca a Róže Domašcyneje, z druhimi serbskimi wuměłcami do Zwjazka serbskich wuměłcow, kiž pod třěšnym zwjazkom Domowiny sobu operuje podpěru Załožby za serbski lud.^[1]

2014 bu Koło serbskich spisowaćelow we wobłuku Zwjazka serbskich wuměłcow wobnowjene.

Předsydźa Koła serbskich spisowaćelow[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

1924–1933 Jakub Lorenc-Zalěski
(1934/35 prawdźepodobne Romuald Domaška)
1946–1952 Jurij Brězan a Měrćin Nowak-Njechorński
1952–1960 Jurij Brězan
1960–1967 Jurij Młynk
1967–1976 Jurij Koch
1976–1987 Jurij Krawža
1987–1990 Jan Wornar
1990/91 Jurij Koch

Nawodźa Koła młodych awtorow[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

1956–1960 Jurij Brězan
1961/62 Jurij Krawža
1969–1976 Kito Lorenc
1976–1990 Jurij Koch

Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Jurij Młynk: 65 Jahre Arbeitskreis sorbischer Schriftsteller, w: Neue Deutsche Literatur 15 (1967), 3.
Sigmund Musiat: Sorbische/Wendische Vereine 1716–1937, Bautzen 2001.
Josef Páta: Z kulturneho žiwjenja Łužiskich Serbow po Swětowej Wójnje. Koło serbskich spisowaćelow, 1932, 97 str.
Franc Šěn: Schriftstellervereinigungen, w: Sorabicon. Přistupny online
Dietrich Šołta: Sorbische Literatur 1918–1945, w: Projekat Rastko – Lužica. Přistupny online
Jan Wornar: 90 Jahre im Dienste der sorbischen Literatur, w: Bautzener Kulturschau 40 (1990), 3.