Michał Nawka

Michał Nawka (* 22. nowembra 1885 w Radworju; † 16. měrca 1968 w Budyšinje) bě serbski spisowaćel, wučer, narodny prócowar, basnik, hudźbnik a rěčespytnik. Słušeše k najmarkantnišim wosobinam serbskeho narodneho a kulturneho hibanja prěnjeje połojcy 20. lětstotka.

Žiwjenjoběh

Michał Nawka narodźi so 22. nowembra lěta 1885 w Radworju do dźewjećwosoboweje swójby Jana Korle Nawki a Wórše, rodźeneje Rjenčec. Jeho nan bě krawc, wobsedźeše mału žiwnosć a bě tež jako ludowy herc znaty.

Michał Nawka rysowany wot Hanki Krawcec (1960)

Po sydom lětach (1891–1898) na Radworskej šuli chodźeše Michał Nawka do Tachantskeje šule w Budyšinje. Wot jutrow 1899 do 9. měrca 1905 wopytowaše wón Katolski wučerski seminar w Budyšinje. Hižo w prěnim lěće swojeho pedagogiskeho studija zastupi do towarstwa Włada a załoži hromadźe z Francom Kralom dźěćacy časopis „Zahrodka“ (wot 1906 „Raj“). Z 18 lětami přistupi 1903 rěčespytnemu a beletristiskemu wotrjadej Maćicy Serbskeje.

Wot lěta 1904 dźěłaše jako wučer w Žitawje, potom w Hajnicach, hdźež bydleše pola pozdźišeho swaka Mikławša Andrickeho, a wot 1906–1908 w Zdźěri. Po tym zo bě pruwowanje wólbokmanosće we předmjetach němčina, psychologija, logika a kubłanske wědomosće wobstał, započa w ródnej wsy wučerić. Tam přewza w samsnym času wuměłske wjednistwo chóra „Meje“. Hač do lěta 1937 bě dirigent Radworskeho chóra.

21. julija 1908 zwěrowa so z Hanu Andrickec, z kotrejž měješe 13 dźěći: Ceciliju, Józefa, Stanisława, Antona, Marhatu, Achima, Tadeja (po jednym lěće zemrěł), Benedikta, Mikławša (zhubjeny na wuchodnej fronće w lěće 1944), Błažija, Tomaša (padnył 8.11.1945 pola Arnswaldy), Cyrila a Ludmilu (1929–2020).

Nimo powołanja wučerja dźěłaše Michał Nawka připódla jako redaktor „Serbskeho hospodarja“ (1909/10) a „Sokołskich listow“ (1928–1932). Wón bě sobuiniciator załoženja Domowiny w lěće 1912. W lěće 1936 wobdźěła a wuda wón serbsku Misale Romanum (wołtarne knihi katolskeje cyrkwje).

W lěće 1919 zasadźowaše so njehladajo na swoje statne wučerske městno za zaměry Serbskeho narodneho wuběrka a wustupowaše na wjacorych ludowych zhromadźiznach jako rěčnik. Tohodla bu w tutym lěće prěni raz a znowa w lěće 1934 „wulkopřerady“ dla wobskorženy. Jako jednoho z prěnich wučerjow přesadźichu jeho 1937 do Kamjenicy, hdźež je mjez druhim čěskim a pólskim nućenym dźěłaćerjam za čas Druheje swětoweje wójny pomhał.

Po Druhej swětowej wójnje bu direktor Fichtoweje šule w Budyšinje a 1946 direktor Serbskeho wučerskeho wustawa w Radworju. 1949 powołachu jeho jako prěnjeho lektora serbšćiny na Lipšćansku uniwersitu. Wot lěta 1950 do 1960 redigowaše Katolski Posoł.

1955 poda so na wuměnk w Budyšinje a wuznamjeni so z medalju Leibniza Němskeje akademije wědomosćow. W samsnym lěće zemrě 7. oktobra jeho mandźelska Hana. W lěće 1962 počesći so z bamžowskim rjadom „Pro Ecclesia et Pontifice“. Štyri lěta pozdźišo spožči so jemu Myto Ćišinskeho I. rjadownje.

Dnja 16. měrca 1968 Michał Nawka w Budyšinje zemrě. Wón bu na Mikławšku pochowany.

W ródnym Radworju kaž tež w Čěskej Lipje stej dróze po Michale Nawce pomjenowanej.

Tworjenje Nawki

Michał Nawka je załožer serbskeho kritisko-realistiskeho powědančka. Basnił je wón w tradiciji Zejlerja a Radyserba-Wjele wosebje hrónčka a spěwy za dźěći. Dohromady je daloko přez poł tysaca basnjow, wobdźěłanjow a přełožkow ludowych spěwnych tekstow a kěrlušow napisał. Z jeho pjera pochadźa 78 serbskich kěrlušow.

Basnistwo Michała Nawki charakterizuje Jurij Łušćanski ze sćěhowacymi słowami: „… je rytmisce so kužolaca rěč a ludowa melodija, zdobom poslednje miknjenje serbskeho folklorneho ryma.“ Dalše wuznamne polo jeho dźěławosće bě pozběhnjenje serbskeje rěčneje kultury. Wón zestaji čitanki, spisa wučbnicy, rěčespytne dźěła a rěčekritiske přewodniki.

Knižne wozjewjenja

Zejler wosrjedź luda (wuběrk pěsni, 1905)
Rewizor (přełožk, 1907)
Baje, bajki a basnički, serbske narodne (1914)
Přewodnik po serbšćinje (1920)
Pokhěrluški ze serbskeho luda (1923)
Na wsy – za wsu (čitanka, 1925)
Zmysł našich słowow (1928)
Raj rěče (1931)
Pokiwy pyskej a pjeru (1936)
Klepam, klepam pišćałku (zběrka jeho basni za dźěći, 1957)
Na běrnach (zběrka jeho prozy, 1965)

postum
- Serbska poezija 6. Michał Nawka (1978)
- Łónčko hrónčkow (1985)
- Liška přaha štyri kozy (1991)
- Naša micka z myšku ćehnje (1992)
- Škobrjonkowe tyrlili (1992)
- Dźěći, pójće do pola (1993)

Žórła a literatura

Kito Lorenc (wud.), zestajał a tekst wobalki Jurij Łušćanski: Serbska poezija 6 – Michał Nawka. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1978; 2., wobdźěłany a rozšěrjeny nakład 2005.
Dietrich Scholze: Stawizny serbskeho pismowstwa 1918–1945. LND, Budyšin 1998, str. 71–88
Zbigniew Kościów: Michał Nawka. Puće žiwjenja a skutkowanja. Wobrys. Budyšin 1994.

Jurij Łušćanski: Nawka, Michał. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 408sl.
Jurij Młynk: Michał Nawka jako prozaist. W: Lětopis. Zwjazk 12, čo. 1, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1965, str. 18–44.
Jurij Młynk: Michał Nawka jako basnik. W: Lětopis. Zwjazk 13, čo. 2, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1966, str. 164–200.
Rudolf Jentsch: Michał Nawka zum 80. Geburtstag. W: Zeitschrift für Slawistik. Zwjazk 10, 1965, str. 795–796.

Wotkaz

Serbski institut: Biografien zur sorbischen Volkskunde (Biografije k serbskej ludowědźe) na serbski-institut.de (němsce)