Europa
.svg)
| |
| přestrjeń: | něhdźe 10,5 milionow km² |
| wobydlerstwo: | 751 milionow (staw 2022) |
| ličba krajow: | wokoło 50 |
| wotwisne teritorije: | 4 |
| najwjetše města: | Moskwa, Istanbul, Paris, London |
| Staty w Europje (serbsce): | |
| |
Europa je poměrnje mały kontinent, dokładnje prajene žadyn samostatny kontinent, ale dźěl dwójneho kontinenta Eurazija, wobstejaceho z Europy a Azije. Jenož Awstralija je mjeńša.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Europa mjezuje z Aziju na wuchodźe, ze Srjedźozemskim morjom na juhu a z Atlantiskim oceanom na zapadźe. Hranica mjez Europu a Aziju njeje jasnje definowana, najpopularniša w němskorěčnym konteksće je pak definicija Philipa Johana von Strahlenberga, po kotrejž tworja horiny Ural, rěka ze samsnym mjenom, Kaspiske morjo a Manyčowa nižina sewjernje Kawkaza europsku mjezu na wuchodźe. Porno tomu podawa so w jendźelsko- a francoskorěčnym rumje husćišo Kawkaz sam jako hranica.
Cyłkownje ma Europa přestrjeń wot něhdźe 10,5 milionow kwadratnych kilometrow a je tuž druhi najmjeńši kontinent. Najsewjerniši dypk europskeje twjerdźizny leži na połkupje Nordkinn w Norwegskej (70° 54′ N), najjužniši Punta de Tarifa w Španiskej (36° N) a najzapadniši Cabo da Roca w Portugalskej (9° 30′ W). Zdalenosć wot Urala k Atlantiskemu oceanej je wokoło 6000 km, wot Norwegskeje do Španiskeje wokoło 3800 km. Najwyša hora kontinenta je po powšitkownej definiciji europskich mjezow Mont Blanc (4.810 m) w francoskich Alpach. Wobhladuje-li so pak hłowny hrjebjeń Kawkaza jako hranica, je Elbrus (5.642 m) najwyši dypk. Najdlěša rěka je Wolga we wuchodnej Europje a najwjetši jězor Ladogaski jězor blisko Pětrohroda.
Rěki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wot 20 najdlěšich rěkow Europy běža 13 zdźěla abo dospołnje w Ruskej:
|
- Hlej tež
- Lisćina rěkow w Europje
Jězory
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Najwjetše jězory w Europje su:
- Ladogaski jězor w Ruskej – 18.390 km² (z kupami)
- Onjegaski jězor w Ruskej – 9616 km²
- Vänerski jězor w Šwedskej – 5650 km²
- Saimaa w Finskej – 4400 km² (jako jězorowy system)
- Peipuski jězor w Estiskej a Ruskej – 3555 km²
Wobydlerstwo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Z něhdźe 700 milionami wobydlerjow słuša Europa k husće wobsydlenym regionam swěta. Přerězna hustosć wobydlerstwa je 65 wobydlerjow na kwadratny kilometer. Mjeztym zo su srjedźna, zapadna a južna Europa husće wobsydlene, woteběra hustosć wobydlerstwa k sewjerej a wuchodej.
Rěče
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Wjace hač 90 procent europskich wobydlerjow rěči indoeuropske rěče, předewšěm słowjanske, germanske a romaniske. Tež grjekšćina, albanšćina, baltiske a keltiske rěče kaž tež Romani słušeja k indoeuropskej skupinje. Druhu najwjetšu rěčnu swójbu Europy tworja Uralske rěče. K tomu słušeja hłownje finšćina, estišćina a madźaršćina jako europske hamtske rěče kaž tež samiske rěče w Skandinawiskej a wšelakore mjeńšinowe rěče w Ruskej.
W europskim dźělu Turkowskeje je turkowšćina a w Kazachstanje kazachšćina jako turkskej rěči z hamtskimaj rěčomaj. Na wuchodnej kromje kontinenta je kalmykšćina jenička mongolska rěč, kotraž je w Europje domoródna. Na kupje Malta je z maltašćinu semitiska rěč z hamtskej rěču. Pochad baskišćiny, kotraž so w Španiskej a Francoskej rěči, dotal njeje znaty.
Najbóle rozšěrjenej alfabetaj w Europje stej łaćonski a kyriliski.
Nabožiny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Křesćanstwo a islam stej najwažnišej europskej nabožinje – wokoło 75 % Europjanow su křesćenjo (předewšěm katolscy, protestantiscy a ortodoksni) a něhdźe 8 % su muslimojo, kiž su zwjetša w Ruskej žiwi (25 mil.), ale tež w europskej Turkowskej (6 mil.), w Bosniskej a Hercegowinje (2,2 mil.) a w Albanskej (2 mil.). K tomu přińdu dźensa hišće muslimscy migranća a potomnicy migrantow, předewšěm w Francoskej (5,5 mil.) a Němskej (4 mil.) kaž tež w Zjednoćenym kralestwje a Italskej.
Židźa su mjenje hač jedyn procent europskeho wobydlerstwa (wokoło 2 mil.). Blisko Kaspiskeho morja su Kalmykojo žiwi – jenički buddhistiski lud Europy.
Wokoło 17 procent Europjanow su bjezkonfesionelni, wosebje w Estiskej, Čěskej, Nižozemskej, Ruskej a wuchodnej Němskej a powšitkownje skerje w městach.
Města
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Najwjetše města Europy su Moskwa (10,4 mil.), London (7,4 mil.), Istanbul (6,9 mil.), Pětrohród (4,8 mil.) a Berlin (3,5 mil. wobydlerjow).
Staty w Europje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Albanska (Stolica Tirana)
Andorra (Andorra la Vella)
Awstriska (Wien)
Belgiska (Brüssel)
Běłoruska (Minsk)
Bołharska (Sofija)
Bosniska a Hercegowina (Sarajewo)
Chorwatska (Zagreb)
Čěska (Praha)
Čorna Hora (Podgorica)
Danska (Kopenhagen)
Estiska (Tallinn)
Finska (Helsinki)
Francoska (Paris)
Georgiska (Tbilisi)
Grjekska (Athen)
Irska (Dublin)
Islandska (Reykjavík)
Italska (Rom)
Kazachstan (Astana) – wjetši dźěl leži w Aziji- Kosowo (Priština) – njewotwisnosć so wot wšěch statow njepřipóznaje
Letiska (Riga)
Liechtenstein (Vaduz)
Litawska (Vilnius)
Luxemburgska (Luxemburg)
Madźarska (Budapest)
Sewjerna Makedonska (Skopje)
Malta (Valletta)
Moldawska (Kišinjow)
Monaco (Monaco)
Němska (Berlin)
Nižozemska (Amsterdam)
Norwegska (Oslo)
Pólska (Waršawa)
Portugalska (Lisabon)
Rumunska (Bukarest)
Ruska (Moskwa) - zdźěla leži w Aziji
San Marino (San Marino)
Serbiska (Běłohród)
Słowakska (Bratisława)
Słowjenska (Ljubljana)
Španiska (Madrid)
Šwedska (Stockholm)
Šwicarska (Bern)
Turkowska (Ankara) - wjetši dźěl leži w Aziji
Ukraina (Kijew)
Vatikanske město (Vatikanske město)
Zjednoćene kralestwo (London)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
a połsamostatnej kupowej skupinje:
a jedna kolonija:
Wjetšina europskich krajow je čłon Europskeje rady. 27 krajow je čłon Europskeje unije.
Wotkaz
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Europa – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow
Staty
• Albanska • Andorra • Awstriska • Belgiska • Běłoruska • Bołharska • Bosniska a Hercegowina • Čěska republika • Čorna Hora • Danska • Estiska • Finska • Francoska • Grjekska • Chorwatska • Irska • Islandska • Italska • Letiska • Liechtenstein • Litawska • Luxemburgska • Madźarska • Malta • Moldawska • Monaco • Němska • Nižozemska • Norwegska • Pólska • Portugalska • Rumunska • Ruska1 • San Marino • Serbiska • Sewjerna Makedonska • Słowakska • Słowjenska • Španiska • Šwedska • Šwicarska • Turkowska1 • Ukraina • Vatikanske město • Zjednoćene kralestwo
Zwadne teritorije: Kosowo • Podnisterska
Druhe teritorije: Åland • Baskiska • Bretanja • Ferejske kupy • Friziska • Friulska • Gagauska • Galicija • Gibraltar • Guernsey • Jendźelska • Jersey • Katalanska • Korniska • Łužica • Man • Sewjerna Irska • Svalbard • Šotiska • Waliziska
1 Leži zdźěla w Aziji.
