Dorničel
| |
| Dorničel (wosrjedź oktobra) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Rosidy Eurosidy I | |
| rjad: | (Rosales) |
| swójba: | Róžowe rostliny (Rosaceae) |
| podswójba: | Spiraeoideae |
| tribus: | Póčkosadowe rostliny (Amygdaleae) |
| ród: | Prunus |
| družina: | Dorničel[1][2][3] |
| wědomostne mjeno | |
| Prunus spinosa | |
| L. | |
Dorničel[1][2][3] (Prunus spinosa) je kerk ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae). Dalše ludowe mjena su: wulki hłohonc, dornyk a raćešin. Jeho płód je dorničałka[2].
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dorničel je lětozeleny, ćernjaće wuhotowany, wotstejace a husto rozhałuzkowany kerk abo małki štom, kotryž docpěwa wysokosć wot 1 hač do 3 (3,5-4,5) m. Rostlina je zmjerzkokruta.
Młode hałuzy na spočatku su kosmate, ale skerje so wobnažuja, maja čerwjenojtu skoru, kotraž w starosće čornje.
Zymske pupki su kulojte, docpěja wysokosć wot 1 hač do 2 mm a su šěrobrune hač do čerwjenobrune.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Łopjena su měnjate, zubate a docpěja dołhosć wot 2 hač do 4 cm (5 cm) a su dołho stołpikate.
Łopjency su nawopačnje owalne hač do eliptiske, docpěja dołhosć wot 3 hač do 4 cm a šěrokosć wot 15 hač do 20 mm, maja na spódku małe nektarowe žałzy a su na hornim boku ćmowozelene, na delnim boku jasniše a na žiłkach kosmate.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje wot apryla hač do meje (wot měrca hač do apryla). Kćenja steja po jednym abo po dwěmaj, su krótko stołpikate, kćěja dołho před wućěrjenjom lisća a docpěja šěrokosć wot 1 hač do 1,5 cm. Wone su dwusplažne, maja dwójny kćenjowy přikryw a su pjećličbne. Keluch je njenahladny. Krónowe łopješka docpěja wulkosć wot 5 hač do 8 mm a su běłe. Stameny su něhdźe 20.
Kćenja buchu wot insektow předewšěm pčołow wopróšene.
Płody
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Póčkaty płód je kulowaty, nimale čorny, módrje zwobručowane docpěje wulkosć wot 10 hač do 15 mm. Póčka docpěje wulkosć wot 8 hač do 9 mm, je kulojta a so njewotdźěluje wot zeleneho, kisałeho płodoweho mjasa. Płody zrawja wot septembra hač do oktobra.
Płody so hodźa po někotrych mrózach jěsć.
Chromozomy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dorničel ze štyrikróćnej sadu chromozomow płaći jako pochadna forma slowčiny (Prunus domestica), kotraž ma šěsćkróćnu sadu chromozomow. Druha pochadna forma je bombawka (Prunus cerasifera) z dwójnej sadu chromozomow.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rosće w słónčnych kerčinach resp. žiwych płotach, na lěsnych a pućnych kromach, kamjentnych hromadach. Ma radšo wutkate, často wapnite pódy.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Dorničel je w Europje z wuwzaćom sewjera a sewjerowuchoda, w małej Aziji, Kawkazu, sewjerozapadnej Africe rozšěrjeny. W Alpach hač do wysokosćow wot 1000 m wustupuje.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Płody so móžeja za wuhotowanje alkoholiskich napojow, brěčkow abo marmeladow wužiwać.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ 1,0 1,1 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 96.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 W internetowym słowniku: Schlehe
- ↑ 3,0 3,1 W internetowym słowniku: Schwarzdorn
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 690 (němsce)
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 170 (němsce)
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 456 (němsce)
- Seidel/Eisenreich: BLV Bestimmungsbuch Bäume und Sträucher, ISBN 3-405-13737-3, strony 66-67 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 418 (němsce)
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Dorničel. W: FloraWeb.de. (němsce)
- Cyanowodźikowe glykosidy w póčkach dorničela (němsce)
ananas • aprikoza • awokado • banana • brěška • brusnica • citrona • curuba • dorničałka • durian • etrog • figa • grapefruit • granatowe jabłuko • guawa • holanska jahodka • hurmi kaki • jabłuko • jackfruit • kaki • karambola • kiwi • kiwano • kosmačka • krušwa • kumkwat • kwětla • liči • limeta • malena • mandarina • mandla • mango • marakuja • maruša • naši • oliwa • ostružina • papaja • paw-paw • pitahaya • oranža • pomelo • rambutan • janske jahodki (běłe, čerwjene, čorne) • ringlota • slowka • tamarillo • třěšeń • truskalca • winowa jahodka • wišnja