Bitwa pola Budyšina

Bitwa pola Budyšina, kotraž so při Triumfowych wrotach w Parisu tež jako bataille de Wurschen mjenuje, wotmě so 20. do 21. meje 1813 blisko Budyšina w zwisku wuswobodźenskich wójnow přećiwo napoleonskej Francoskej.

Napoleon je w bitwje pola Großgörschena (Lützen) zwjazkarjow Rusku a Prusku zbił. Mjeztym zo so zwjazkarjo do wuchoda wróćo ćahnychu, Napoleonowe wójska zwjazkarjow blisko Budyšina znowa nadpadnychu. Hačrunjež Francozojo jenož krajinu zdobychu, so bitwa jako dobyće Napoleona hódnoći.

Předstawizny

W času bitwy přebywachu tři monarchojo wójnskich přećiwnikow w Hornjej Łužicy. Wokoło Budyšina koncentrowachu so wokoło 250.000 wojakow a něhdźe 30.000 konjow. W bitwje wojowachu zdźěla Němcy přećiwo sebi – někotre staty Porynskeho zwjazka (Württembergska, Badenska, Hessenska, Bayerska a Sakska) na francoskej a Pruska na zwjazkarskej stronje.

Dokelž skićeše přihódna kónčina wokoło Budyšina (horiny na juhu, haty na sewjeru) dobre zakitowanske wobstejnosće, so zwjazkarjo w meji 1813 k dalšej bitwje zestupachu. Za Napoleona běše to zdźěla składnosć, wójnu k jeho lěpšinje rozsudźić. Jako přičiny, zo so jemu to njeporadźi, mjenuja so mjez druhim zmylki jednoho ze swojich maršalow, swójska njerozsudźenosć a dobry planowany, rjadowany wotchad zwjazkarjow.

Přeběh bitwy

Zwjazkarjo so po bitwje pola Großgörschena (2. meje) na wuchodny brjóh Łobja wróćo ćahnychu. Napoleon pósła maršala Neya přez Torhow, zo by přećiwo Berlinej postupił. Mjez tym generalaj Lauriston a Reynier Prusow a Napoleon sam Rusow nadběhowachu. Tuchwilu běštaj generalny pólny maršal a wójnski minister Ruskeje Barclay de Tolly a pruski generalny leutnant von Kleist z wójskomaj k zwjazkarskemu wójsku dóšli, kotrež nětko něhdźe 95.000 wojakow ličeše. Napoleon přikaza maršalej Neyej puć do Berlina přetorhnyć a přez Wojerecy přećiwo prawemu bokej zwjazkarjow wojować. Po tym zo pósła diwiziju Peri k zjednoćenju z Neyom, so wón 18. meje sam z Drježdźan wójsku přidruži. Zwjazkarjo wotpósłachu Barclaya ze swojimi čerstwymi jednotkami, rusku grenaděrowu diwiziju a korps maršala Yorcka, zo bychu zjednoćenju Neya a Napoleona zadźěwali. Z wulkeho dźěla zniči drje Barclay diwiziju Peri, Yorck trjechi pak pola Wysokeje na přesahowacu móc Lauristona, tak zo wobaj k stejnišću Budyšin wróćo spěchaštaj. Na wuchodnym brjohu Sprjewje zabrachu zwjazkarjo hłownu poziciju, hdźež Barclay prawe křidło, Gortschakow lěwe křidło a Blücher zhromadnje z Yorckom centrum wobsadźichu. Wulkowjerch Konstantin z jeho gardu zestaji so k rezerwje. Na předwječoru bitwy posudźi Napoleon bitwišćo z třoch wuhladnišćow pola Stróžišća, na Tchórju pola Słoneje Boršće a na Wiwalcy blisko Wulkeho Wjelkowa.

Rano, dnja 20. meje 1813 so bitwa započina. 85.000 zwjazkarjow stejachu 163.000 wojakam na francoskej stronje napřećo. Po překročenju wyše a pola Budyšina da Napoleon swoje korps připochodować – Oudinot při prawym křidle, potom Macdonald, Marmont, Bertrand a jako rezerwu gardy pod Mortierom a kawalerijowej korpsaj. Nadběhi Oudinota na wyšiny wokoło Bukec zwrěšća, w centrumje zdobychu so Sprjewja a na lěwym křidle zabra předwójsko Neya přechod pola Klukša bjez toho, zo so Sprjewja překroči. Napoleona měješe nětko swój hłowny kwartěr w Budyšinje a monarchojo zwjazkarjow we Worcynje.

Hłowna bitwa wotmě so 21. meje. Znowa nadběhowaše Oudinot pod wulkimi stratami wyšiny při čimž jemu kejžor podpěru wotpokaza, dokelž dyrbjachu tři korpsy Neya rozsud na lěwym křidle docpěć. Hač do toho so w centrumje jenož artilerijowa wójna wjedźeše. Hdyž Ney k bitwišću dóńdźe nadběhowaše hnydom Barclaya na prawym křidle a zdoby Přiwćicy a wyšiny wokoło Hliny. Na to da Napoleon Krakečanske wyšiny w centrumje, kotrež tworjachu jadro stejišća Blüchera, nadběhować – po surowej bitwje je zdoby. Ney wohrožeše prawe křidło do tajkeje měry, zo so zwjazkarjo k wotchadej nuzowachu.

Pohódnoćenje

Po bitwje běše Napoleon přesłapjeny. Formalnje je dźě dobył (zwjazkarjo so k wotchadej nuzowachu), w cyłku běše to pak jenož z wulkimi stratami docpěł. Francoske wójsko zhubi pola Budyšina 25.000 wojakow – zwjazkarjo mějachu po wšelakich žórłach mjez 10.850 do 11.200 padnjenych wobžarować. Po tutych datach jednaše so wo pyrrhusowe dobyće za Napoleona. Druhe žórła so pak tež wyše straty zwjazkarjow złoža, po kotrychž tež woni něhdźe 20.000 wojakow zhubichu. Napoleon pak tohodla žadyn jeho cilow njedocpě a mocy swojeho wójska njedosahachu, zwjazkarjow hnydom w dalšej bitwje nadpadnyć. Nimo toho padny jeho zastupjer Grand Maréchal du palais Duroc krótko po bitwje.

W šleskim Poischwitzu so 4. juniju 1813 nachwilny měr wujedna. Napoleon sebi pozdźišo wumjetowaše, zo ležeše w tym rozsudny zmylk, dokelž zwjazkarjo zaso k mocam přińdźechu a so dale posylnichu. Naposledk podleži pola Lipska w Bitwje narodow wot 16.–19. oktobra 1813.

Rozměr bitwy a intensita wojowanja pokaza so w tym, zo po dwěmaj dnjomaj bitwy wjace hač 10.000 wojakow padnychu. Budyšin běše z ranjenymi přepjelnjeny, čehoždla w měsće tyfus wudyri. Mnoho wokolnych wsow běchu dospołnje zapusćene a wjacore cyrkwje wupalene, mjez druhim Bartska, Hućinjanska a Poršiska.

Na Tuchorskim pohrjebnišću w Budyšinje namaka so jedne z masowych rowow z padnjenymi Rusami, Němcami a Francozami. Tam so w lěće 1853 pomnik poswjeći.

Literatura

Andreas Bensch: Die Schlacht bei Bautzen 1813. 2. Auflage. Lusatia Verlag, Bautzen 2003.
Detlef Wenzlik: Die Schlacht bei Bautzen: Der Frühjahrsfeldzug von 1813 – Teil 3. 1. Auflage. VRZ, Hamburg 2003.
Wolfgang Rabe: Die Schlacht bei Bautzen: am 20./21. Mai 1813. Lusatia, Bautzen 1993.
Paul Arras: Zeitgenössische Berichte über die Schlacht bei Bautzen am 20. und 21. Mai 1813. Weller, Bautzen 1913.
Frank Bauer: Bautzen 20./21. Mai 1813. Napoleons zweiter Sieg im Frühjahrsfeldzug (Kleine Reihe Geschichte der Befreiungskriege 1813-1815, Heft 6), Potsdam 2004.