Łužiske hory

Łužiske hory (němsce Lausitzer Bergland, čěsce Šluknovská pahorkatina) je hórkata srjedźohorinska krajina w sakskej Hornjej Łužicy mjez Sakskej Šwicu na zapadźe a Łužiskej Nysu na wuchodźe. Na juhu přechadźeja do Łužiskich horin. Jich němski dźěl - Žitawske horiny - so zwjetša k Łužiskim horam přiličuje. Po krajinje słušeja tež Šluknowski wuběžk (němsce Schluckenauer Zipfel, Böhmisches Niederland, čěsce Šluknovsko) k Łužiskim horam. Łužiske hory su dźěl horinskeho pasma Sudetow.

Geologija

Łužiske hory su najwjetša granitowa kónčina w srjedźnej Europje. Tuta saha tež hišće dźensa hač do pólskeho teritorija Hornjeje Łužicy na wuchod wot Łužiskeje Nysy. Byrnjež kamjenizny poprawom geologisce granodiority byli, je so tola pomjenowanje Łužiski granit zadomił. Wottwarjowachu a wottwarjuja so jón we wjacorych skałach a su jako přirodne dźěłowizny daloko rozšěrjene.

Jasnje młódše hač granity su zbytki staršich wulkanow z terciera. Dołhi rjećaz wulkaniskich horow wot Čěskich Srjedźohorin přez Łužiske horiny pokročuje so we Łužiskich horach hač k Łužiskej Nysy. Tajke bazaltowe hory su na př. Kotmar, Lubijska hora a Sedło.

Najwuznamniše geologiske dislokaciske pasmo je Łužiske přesunjenje, při tutym přesunjenju je so granitowa plečica Łužicy nad pěskowc na juhu sunyła. Hórnistwowe pospyty we Łužiskich horach běchu njedostatka na rudach dla mało wuspěšne. Město toho bě tuta kónčina něhdy centrum granitoweje industrije w Němskej. We formje plesternakow, chódnikowych plečicow, płotowych stołpow, elementow fasadow a m.w. so tutón material w cyłkownym srjedźoněmskim rumje namaka.

Topografiske wopisanje

Powjerchowe formy su jasnje rozčłonkowane. Łužiske hory zestajeja so z třoch hórskich pasmow, kotrež běža wot wuchoda do zapada. Mjez nimi ležitej dwě šěrokej dólnej wani. Najsewjerniši hórski rjećaz stupa nahle z Łužiskich honow horje. Najmarkantniše hory wot wuchoda do zapada su Rubježny hród pola Dažinka (541 m), Čornobóh (556 m), Lubin (432 m), Mnišonc (447m), Wulki Pichow (499 m), Honak (němsce: Hoher Hahn) pola Trjechowa (446 m) a Pinč (němsce Klosterberg) pola Zemic-Tumic (394 m).

Na juhu wot jich leža w dólnej wani: Kumwałd, Wjelećin a Wjazońca. Druhi hórski rjećaz rozpřestrěwa so wot Běłoboha (499 m) přez Pikowsku horu (486 m), Chołmy (487 m), Weifaer Höhe (505 m) do Sokolnika, kotryž je z 589 metrami najwyše wuhorbjenje Łužiskich hór.

Na juhu wot tutoho hórskeho rjećaza leža zaso w dole: Nowosólc-Horni Hródk, Wopaka, Hołbin, Załom nad Sprjewju a Wołbramecy. Třeći hórski rjećaz twori zdźěla statnu mjezu z Čěskej a započina so při Kotmarju (583 m), pokroči přez Schlechteberg (486 m), Taubenberg (458 m), Brandbusch (443 m), Hutberg pola Wołbramec (503 m), Hoher Hahn pola Langburkersdorfa (528 m) hač k Ungerej (538 m).

Hohwald, ze swojimaj wjerškomaj Sokolnik a Hoher Hahn pola Langburkersdorfa, je najwjetše zwisowace lěsnišćo (na 30 km²) we Łužiskich horach, tu pada tež najwjace spadkow a w zymje su tu najwjetše sněhowe wysokosće tuteje kónčiny. Hłowna rěka we Łužiskich horach je Sprjewja, kotraž so pod Kotmarjom wužórli a najprjedy wot wuchoda do zapada přez Habrachćicy, Nowosólc-Horni Hródk, Hołbin hač do Załomja běži. Wottud wobroća so na sewjer a twori mjez Chołmami a Weifaer Höhe pola Šěrachowa jako šumjaca horinska rěka wuski předrjeńčny doł přez srjedźny hórski rjećaz. W meandrach přeprěkuje potom sewjernu dólnu wanju pola Korzymja, Rozwodec a Jiłoc. Tu so w šěršim dole předrěw přez sewjerny hórski rjećaz započina, a naposledk docpěwa Budyšin.

Doły Łužiskich hór a južneje Hornjeje Łužicy su husće wobsydlene a zatwarjene. Hdyž so wot Wjazońcy po B98 a B96 přez doły do Žitawy jědźe, da wostawaš na něhdźe 60 km dołhej čarje faktisce stajnje w zwisowacym sydlišću, dokelž tu sydlišća kaž na parlowu šnóru stykane leža a jedne do druheho přechadźa.

Łužiske hory su tež hłowna kónčina Hornjołužiskeje narěče z typiskim jazykowym Rrr, praja, zo ludźo maja "a Radl a dr Gurgl" (serbsce koło w kyrku) a tu je tohorunja wjele chěžow ze stołom – domy, kotrež słowjanske kładźite twarstwo a němske tykowane twarstwo w sebi zjednoćeja.