Saksko-Anhaltska
| Wopon | Chorhoj |
|
|
| Zakładne daty | |
|---|---|
| stolica | Dźěwin |
| přestrjeń | 20.446,31 km² |
| wobydlerstwo | 2.180.448 (31. dec 2023) |
| hustosć wobydlerstwa | 107 wob. na km² |
| oficialne websydło | sachsen-anhalt.de |
| Politika | |
| ministerski prezident | Reiner Haseloff (CDU) |
| knježace strony | CDU, SPD a FDP |
| strony w parlamenće | CDU 40 AfD 23 Lěwica 12 SPD 9 FDP 7 Zwjazk 90/Zeleni 6 |
| poslednje wólby | 6. junija 2021 |
| přichodne wólby | 2026 |
| Zastupjerjo w Zwjazkowej radźe |
4 |
| karta | |
 | |
Saksko-Anhaltska (němsce Sachsen-Anhalt, delnjoněmsce Sassen-Anhalt) je parlamentariska republika a jako kraj dźělnje suwereny sobustawski stat Zwjazkoweje republiki Němskeje. Płoninowy kraj ma něhdźe 2,17 milionow wobydlerjow. Najwjetšej měsće kraja stej krajnej stolicy Dźěwin a Halle (Solawa), dalši wyši centrum je Dessau-Roßlau.
Kraj nasta dnja 21. julija 1947 přez zjednoćenje Swobodneho stata Anhaltska z pruskimaj prowincomaj Magdeburg a Halle-Mjezyborg, kotrejž bě Swobodny stat Pruska dnja 1. julija 1944 přez dźělenje swojeje prowincy Sakskeje stworił. Kraj Saksko-Anhaltska nasta z reformu NDR we wobwodach a wobsteji w dźensnišej formje wot němskeho znowazjednoćenja dnja 3. oktobra 1990. Rozrjaduje so do jědnaće wokrjesow a třoch bjezwokrjesnych městow. Namjezowace kraje su Delnja Sakska, Braniborska, Sakska a Durinska, wot 1990 do 1992 tež Mecklenburgsko-Předpomorska.
Saksko-Anhaltska leži centralnje w Němskej a srjedźnej Europje. Přeprěči so wot jednoho z najwažnišich zapado-wuchodnych zwiskow Europy (A 2) a jednoho z najwuznamnišich sewjero-južnych zwiskow kontinenta (A 9, něhdy Via Imperii). Južny dźěl Saksko-Anhaltskeje słuša k metropolowemu regionej srjedźneje Němskeje. Kraj mjezuje z metropolowymi regionami Hamburg, Berlin-Braniborska kaž tež Hannover a dla jeho wulkeho sewjero-južneho rozpřestrěća (něhdźe 210 kilometrow) leži najjužniši dźěl jenož něhdźe 60 kilometrow (powětrowa linija) wot hranicy z Bayerskej zdaleny.
Saksko-Anhaltska wobsedźi pjeć swětowych městnow UNESCO – Bauhaus, Dessau-Wörlitzski zahrodowy raj, Lutherowej wopomnišći w Eislebenje a Wittenbergu, stare město Quedlinburga a Naumburgsku tachantsku cyrkej. W kraju dawaja mnohostronske hrodowe, hrodowe a cyrkwinske krajiny kaž tež dalše drohotne kulturne pomniki. Z wjacorymi wysokimi šulemi a slědźenišćemi stej Halle a Magdeburg wědomostnej srjedźišći.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Saksko-Anhaltska mjezuje z Braniborskej na wuchodźe, ze Sakskej a Durinskej na juhu a z Delnjej Sakskej na sewjerozapadźe. Přez kraj běži Łobjo.
Regiony
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Anhaltsko-Wittenberg
- Chemijowy třiróžk
- Łobjo-Berda-Hola
- Mansfeldski kraj
- Ostfalska
- Smoliny
- Solawa-Unstrut
- Stara Marka
Rěki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
|
Města
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Najwjetše města Saksko-Anhaltskeje su:
| město | wobydlerstwo (2023)[1] |
|---|---|
| Hala nad Solawu | 242.172 |
| Dźěwin | 240.114 |
| Dessau-Roßlau | 79.686 |
| Wittenberg | 45.588 |
| Halberstadt | 40.069 |
| Weißenfels | 39.181 |
| Stendal | 38.946 |
| Bitterfeld-Wolfen | 37.850 |
| Mjezybor | 34.721 |
| Bernburg | 32.106 |
Krajne wokrjesy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
| Krajny wokrjes | Wobydlerstwo | Přestrjeń |
|---|---|---|
| Anhaltsko-Bitterfeld (ABI) | 156.642 | 1.452,71 |
| Hrodowski wokrjes (BLK) | 177.174 | 1.413,36 |
| Berda (BK) | 170.984 | 2.366,19 |
| Smoliny (HZ) | 208.804 | 2.104,00 |
| Jerichowski kraj (JL) | 89.914 | 1.576,66 |
| Mansfeld-Južne Smoliny (MSH) | 131.071 | 1.448,60 |
| Solawski wokrjes (SK) | 184.255 | 1.433,22 |
| Selowy wokrjes (SLK) | 184.943 | 1.425,86 |
| Altmarkkreis Salzwedel (SAW) | 81.851 | 2.292,52 |
| Stendal (SDL) | 109.592 | 2.422,96 |
| Wittenberg (WB) | 123.246 | 1.929,89 |
| Bjezwokrjesne města: | ||
| 1. Dźěwin (MD) | 240.114 | 200,95 |
| 2. Dessau-Roßlau (DE) | 79.686 | 244,62 |
| 3. Hala nad Solawu (HAL) | 242.172 | 135,02 |
Nabožina
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Něhdźe 25,5% wobydlerjow (617.000) su religiozne.
- ewangelski: 391.000 (15,7%)
- katolski: 101.000 (4,1%) - wosebje w Mansfeldskim kraju
- druhe cyrkwje: 80.000 (3,3%)
- druhe nabožiny: 45.000 (2,4%)
Krajny sejm
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
W tuchwilnym Dźěwinskim sejmje je pjeć stronow zastupjenych:
- CDU (30)
- AfD (25)
- Lěwica (16)
- SPD (11)
- Zwjazk 90/Zeleni (5)
Wone hromadźe 87 sydłow wobsadźa.
Wot apryla 2016 knježi koalicija z CDU, SPD a Zelenych. Ministerski prezident je Reiner Haseloff.
Literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Friedrich Ludwig Müller, Angela Pfotenhauer, Elmar Lixenfeld: Romanik in Sachsen-Anhalt; Monumente-Edition. Monumente-Publikation der Deutschen Stiftung Denkmalschutz, Bonn 2001; ISBN 3-935208-05-7 oder ISBN 3-935208-09-X
- Gisela Stockmann: Schritte aus dem Schatten. Frauen in Sachsen-Anhalt; Querfurt: Dingsda-Verlag, 1993; ISBN 3-928498-12-6 (mit Lebensbildern von Katharina von Bora, Caroline Neuber, Dorothea Erxleben, Anna Louisa Karsch, Caroline Bardua, Louise von Francois, Hedwig Courths-Mahler und Christa Wolf)
Wotkaz
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Saksko-Anhaltska – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow| Wokrjesy a bjezwokrjesne města w Saksko-Anhaltskej |
|---|
|
Altmarkkreis Salzwedel (Salzwedel) | Anhaltsko-Bitterfeld (Köthen) | Berda (Haldensleben) | Město Dessau-Roßlau | Město Dźěwin | Město Hala | Hrodowski wokrjes (Naumburg) | Jerichowski kraj (Burg) | Mansfeld-Južne Smoliny (Sangerhausen) | Selowy wokrjes (Bernburg) | Smoliny (Halberstadt) | Solawski wokrjes (Mjezybor) | Stendal (Stendal) | Wittenberg (Wittenberg) |
