Křišow
| ||
| gmejna: | Vierkirchen | |
| zagmejnowanje: | 1934 | |
| wobydlerstwo: | 280 (2011) | |
| přestrjeń: | 4,19 km² | |
| wysokosć: | 190 metrow n.m.hł. | |
51.19583333333314.7190
| ||
| póstowe čisło: | 02894 | |
| předwólba: | 035876 | |
| starše mjena: | Cryschow (1375), Kryssche (1461), Kšišow (1843) | |
_001.jpg) Powětrowy wobraz Křišowa (2017) | ||
wikidata: Křišow (Q998508)
| ||
Křišow (němsce Buchholz, do 1936 Krischa) je hornjołužiska wjeska z 280 wobydlerjemi na zapadźe Zhorjelskeho wokrjesa, kotraž słuša wot lěta 1994 ke gmejnje Vierkirchen. Leži něhdźe štyri kilometry wuchodnje Wósporka.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wjes nadeńdźe so zapadnje Limasa a južnje zwjazkoweje awtodróhi 4 (Budyšin–Zhorjelc) při Křišowskej wodźe, prawym přitoku Lubaty. Sewjernje Křišowa běžeše hranica mjez pruskimaj wokrjesomaj Rózbork a Zhorjelc (w NDRskich časach Niska a Zhorjelc-kraj); zapadnje wsy běži hač do dźensnišeho hranica mjez Budyskim a Zhorjelskim wokrjesom, kotraž wotpowědowaše mjez 1815 a 1945 saksko-pruskej krajnej hranicy.
Susodne wsy su Prochnow na wuchodźe, Ćetow na juhowuchodźe, Malećicy za Lubatu na juhozapadźe, Wóspork na zapadźe a Hbjelsk na sewjerozapadźe.
Wotrězk Jakuboweho puća ze Zhorjelca do Budyšina wjedźe přez Křišow.
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Křišow je po sydlišćowej formje nawsowc a naspomni so prěni raz w lěće 1305 w najstaršej Zhorjelskej měšćanskej knize (1305–1416) jako Chrisow.[1] Mjeno pochadźa najskerje wot załožerja wsy, wěsteho Kriša (Křesćana). Ležownostne knjejstwo měješe znajmjeńša wot 15. lětstotka stajnje ryćerkubło we wsy, kiž běše wot 1422 hač do 1665 we wobsydstwje swójby von Gersdorff. Křišow bě hižo w lěće 1495 wosadna wjes, ke kotrejž słušeštej tež Malećicy a Ćetow z filialnej cyrkwju. Srjedźowěkowska cyrkej bu 1617 přetwarjena a znowa po wohnju lěta 1703, kotryž bě połojcu wjeski zničił. 1704 natwari so farski dom. Křišowscy fararjo běchu hač do wotchada fararja Bróska 1902 zwjetša Serbja, poslednje serbske kemše wotměchu so w samsnym lěće.
W lěće 1936 přemjenowachu nacionalsocialisća němski Krischa na Buchholz, dokelž běše jim stare mjeno přesłowjanske. Nowe mjeno nima žanoho zwiska z wjesnymi stawiznami a bu – hinak hač w druhich wsach tuteje kónčiny – po wójnje wobchowane. W Druhej swětowej wójnje padnychu 32 Křišowčenjo. Na kěrchowje buchu pochowani 216 němskich wojakow, kiž zemrěchu w běhu wojowanja wokoło Křišowa a Ćetowa mjez 18. a 24. aprylom 1945, při čimž so tež 15 twarjenjow we wsy ćežko abo samo dospołnje zničichu.
Susodny Ćetow bě hižo hač do lěta 1874 z wjesnym dźělom Křišowa a znowa wot 1974. Při gmejnskej reformje 1994 so Křišow, Měrjow a Arnsdorf-Hilbersdorf zjenoćichu k nowej wulkogmejnje Vierkirchen.
Wobydlerstwo a rěč
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]We 1880tych měješe wjes po statistice Arnošta Muki cyłkownje 518 wobydlerjow, z nich 368 Serbow (71 %) a 150 Němcow.[2] Z tym bě tehdy hromadźe z Ćetowom jenička zwjetša serbska wjes Zhorjelskeho wokrjesa a ležeše při wuchodnej kromje serbskeho rěčneho teritorija. W cyłej Křišowskej wosadźe chodźachu tehdy hišće 498 wosadnych k serbskej spowědźi, ale hižo 581 k němskej.[3]
Arnošt Černik zwěsći w lěće 1956 hišće šěsć serbskich wobydlerjow, z nich jednoho jeničkeho młodostneho (1,2 %).[4]
Wosobiny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Arnošt Fürchtegott Šołta (1793–1858) – serbski superintendent a zakitowar serbstwa; 1819–58 Křišowski farar
- Handrij Pjenck (1808–1849) – duchowny, wučer, redaktor a přełožer; 1846–49 jako domjacy wučer a pomocny prědar w Křišowje
- Jan Krušwica (1811–1882) – farar a spisaćel nabožinskich spisow; dźěłaše wokoło 1843 skrótka jako domjacy wučer w Křišowje
- Jurij Brósk (1833–1915) – farar, přełožowar a basnik; 1861–1902 Křišowski farar. Jeho serbskorěčny narowny pomnik nadeńdźe so při Ćetowskej cyrkwičce.
Literatura
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Marko Grojlich: Křišow – dźensa jenož hišće Buchholz. W: Mjez horami a holu. LND, Budyšin 1998, ISBN 3-7420-1735-7, str. 38–42.
- Von der Muskauer Heide zum Rotstein. Heimatbuch des Niederschlesischen Oberlausitzkreises. Lusatia Verlag, Bautzen 2006, ISBN 978-3-929091-96-0, str. 346sl.
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Křišow w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 82. → wšě wjeski
- ↑ Arnošt Muka: Statistika Łužiskich Serbow. Wobličenje a wopisanje hornjo- a delnjo-łužiskeho Serbowstwa w lětach 1880–1885. Budyšin 1884–86, str. 178
- ↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 248. [498 wobydlerjow, z nich 4 dorosćeni z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 1 z pasiwnymi, 1 serbske dźěćo abo młodostny, 492 bjez znajomosćow] → wšě wjeski
Wotkaz
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Křišow – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajowArnsdorf | Čerwjena korčma (Rotkretscham) | Ćetow (Tetta) | Debšk (Döbschütz) | Heideberg | Hilbersdorf | Křišow (Buchholz) | Měrjow (Melaune) | Prochnow (Prachenau) | Wodowa korčma (Wasserkretscham)