Wikipedija:Rěčny kućik/Swójbne mjena lětušich róčnicarjow
|
Něšto z medicinskeho sektora ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Wo tym, štož so we wodźe pohibuje |
Swójbne mjena lětušich róčnicarjow
[žórłowy tekst wobdźěłać]Swójbne mjena su přeco zaso wjele wuprajaca tema za rěčnje zajimowanych. Někotrym mjenam serbskich prócowarjow zańdźenosće, na kotrychž lětsa z někajkej róčnicu spominamy, chcemy so tu zaso wěnować.
16. apryla běše tomu 150 lět, zo je so wuznamny słownikar a gramatikar Jurij Kral w Radworju narodźił. W Serbach často wustupowace swójbne mjeno Kral zwisuje wězo z apelatiwom kral „König“; čehodla je so něhdy prěnjemu nošerjej tajkeho mjena tak rjekło, na to hodźi so dźensa jenož tukać. Snano je so zadźeržał abo snano je tež wupadał kaž woprawdźity kral. Před lětdźesatkami hišće tomu abo tamnemu wosobinsce znaty Serb bě Alwin Krawčik, 19. meje 1889 w Drježdźanach rodźeny. Znaty bě wón předewšěm jako sobuzałožer Łužiskeho burskeho zwjazka, organizacije małoburow w Němskej Weimarskeje doby a jako pozdźiši antifašist, kiž bě pjeć lět zajaty. Swójbne mjeno Krawčik, tež němsce w jeho padźe Krautschick, da so derje spóznać jako pomjeńšaca wotwodźenka wot mjena Krawc. Samsne lěto kaž Krawčik je so Jan Skala narodźił, a to 17. junija w Njebjelčicach. Njetrjebam drje wo našim wuznamnym basniku a nowinarju wjele pisać. Jeho swójbne mjeno Skala słuša k tak mjenowanym přemjenam (Übernamen): To rěka, zo su jeho prěnjotni nošerjo dyrbjeli něšto ze skału zhromadneho měć – pak su při skale bydlili pak w skale dźěłali abo tež byli krući kaž skała. Pomjenowanje přirodneho zjawa je so na wosobu přenjesło. To njeje ničo njewšědneho, myslimy-li na přikład na muku a Muku, hdźež bě pomjenowanje materiala runje tak wuchadźišćo za pomjenowanje čłowjekow.
Mužow z mjenom Nowak, na kotrychž lětsa spominamy, mamy hnydom dweju. Wobaj staj so 1864 narodźiłoj: prěni Nowak-Kaščanski 6. januara w Kašecach, druhi Nowak-Horjanski 3. junija na Horje (Guhra). Swójbne mjeno serbskeho pochada Nowak so, kaž wěmy, jara husto w Serbach jewi a pomjenuje prěnjotnje toho, kiž je so jako nowy zasydlił we wsy. Přeco njeje etymologija serbskeho mjena tak jasna kaž w dotalnych padach. Pola swójbneho mjena Mět maja mjenowědnicy dwojaki pochad za móžny: Pak móhła to być skrótšena podoba wot prěnjotneho Měrćina pak wot někajkeho staroserbskeho dlěšeho předmjena Mětislav abo podobnje. Zo pak je swójbne mjeno Mět serbskeho pochada, je wěste; nošer tohole tež daloko rozšěrjeneho mjena bě Bosćan Tecelin Mět. Wuznamnemu nabožnemu spisowaćelej spočatka 19. lětstotka, kiž bě so 24. oktobra 1759 w Kukowje narodźił, su Serbja při dróze do Wudworja pomnik stajili. Do hišće staršeho časa słuša Jan Jurij Prokop Hančka, rjadnik cisterciensow, tohorunja nabožny spisowaćel a nimo toho rěčespytnik, zemrěty 4. junija 1789. Swójbne mjeno Hančka je „měšane“, to rěka prěni dźěl Han- pochadźa z němskeje formy přemjena Jo-hann, a jej je so w druhim dźělu přidał serbski přiwěšk -čka.
2. julija spominamy na 100. narodniny Alojsa Andrickeho. Wězo je tež Andricki mjeno serbskeho pochada, ale nazwuk z wokalom A je za nas njetypiski. Wěc so nam wujasnja, čitamy-li w swójbnych stawiznach, zo su so prjedownicy pisali Handriski. Z tym mamy před sobu normalnu wotwodźenku wot serbskeje podoby předmjena respektiwnje prěnjotnje wot mjena swjateho, potajkim wot Handrija – tak, kaž znajemy to wot druhich swójbnych mjenow samsneho pochada: z hinašim přiwěškom na přikład w mjenje Handrik.
Serbja su, kaž wěmy, tež poměrnje často nošerjo němskich swójbnych mjenow, kotrež so potom zwjetša na někajke wašnje zeserbšćeja. Ze Stareje Cyhelnicy je pochadźał swój čas jara znaty braška, kotrehož 125. posmjertniny 15. awgusta wopominamy. Němsce je so wón pisał Jacob Brühl a serbsce Jakub Bryl, při čimž je serbska mjenowa forma Bryl připodobnjena mjenu němskeho pochada.
W Němskej jara často wustupowace swójbne mjeno je Wagner – prěnjotnje mjeno po powołanju: Wagner tohodla, dokelž wón wozy twari. Hornjoserbsce rěka rjemjeslnik wozytwarstwa wojnar, štož je požčonka z němčiny. A hdyž so Serb ze swójbnym mjenom němsce mjenuje Wagner, so wón serbsce zwjetša pisa Wojnar. Mikławš Wojnar, němsce Nikolaus Wagner – prěni wudawar Katolskeje protyki za Hornju Łužicu, pozdźišeho Krajana, a nabožny spisowaćel – narodźi so 23. oktobra 1814 w Šunowje.
Druhdy je rozdźěl mjez němskej a serbskej mjenowej formu minimalny kaž w padźe Jakub, němsce Jacob, swójbnym mjenje, tworjenym po znatym předmjenje abo mjenje swjateho. Nošer tohole swójbneho mjena bě Jurij Jakub, rodźeny 24. oktobra 1839, wodźaca wosobina w serbskim ewangelskim cyrkwinskim žiwjenju w poslednich lětdźesatkach 19. lětstotka. Znajemy skónčnje tež tójšto padow, zo so němske swójbne mjena, hdyž so to hodźi, přełožeja do serbšćiny. Swójbne mjeno Möller je to samsne kaž Müller, a Müller jako apelatiwum, jako mjeno rjemjeslnika je młynk. Pola swójbneho mjena móžemy často samsnu runinu postajić: Štóž so němsce pisa Möller, so serbsce zwjetša mjenuje Młynk. Marja Młynkowa, nadźijepołna spisowaćelka, kotraž je młoda zemrěła, by 1. februara 80. narodniny swjećiła.
Dr. Helmut Jenč – najprjedy wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 19. junija 2014
Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.
|
Něšto z medicinskeho sektora ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Wo tym, štož so we wodźe pohibuje |