Sewjeroafrišćina
| kraje | Sewjerna Afrika (bywša romska prowinca Africa) | |
| rěčnicy | mortwa rěč (zhubi so snano w 16. abo 17. lětstotku) | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče
| |
Sewjeroafrišćina mjenuja rěčespytnicy romanisku rěč, kotraž so pječa na teritoriju bywšeje romskeje prowincy Africa wužiwaše. Žane teksty w tutej rěči so njewobchowachu a někotři romanisća dwěluja, zo z ludoweje łaćonšćiny wuwi so w Africe wosebita rěč. (Runje tak njewěsta je eksistenca wosebiteje romaniskeje rěče Britaniskeje). Pólski orientalist Tadeusz Lewicki[1] spyta elementy sewjeroafrišćiny rekonstruować na zakładźe toponymow a antroponymow, kotrež namakamy w srjedźowěkowskich tekstach. Cyle wěsće wěmy jenož to, zo wot puniskich wójnow hač do časow po arabskej inwaziji nałožowaše so w sewjernej Africe (ludowa) łaćonšćina a zo jeje rěčnicy pozdźišo započachu pak berberske rěče, pak arabšćinu wužiwać.
Jenički, štóž eksistencu sewjeroafrišćiny jako wosebiteje rěče naspomni, bě berberski geograf a pućowar Muhammad al-Idrīsī, kiž druhdy na njespušćomnych žórłach bazěrowaše. Wón we 12. lětstotku napisa, zo we měsće Gafsa (łaćonsce Capsa, arabsce Qafsa قفصة) w dźensnišej južnej Tunesiskej nałožuje so al-latīnī al-afrīqī, t. r. afriska łaćonšćina abo afriska romaniska rěč.
Eksistencu sewjeroafrišćiny pječa dopokazuja někotre berberske słowa romaniskeho pochada, ale druhdy pochad tutych słowow wěsty njeje, dokelž w sewjernej Africe nałožowaštej so lětstotki dołho dwě romaniskej rěči, mjenujcy ladino (lengua djudeo-espanyola, „židowska španišćina“) a lingua franca.
Zda so, zo ze sewjeroafrišćiny pochadźeja berberske słowa, kotrež maja kóncowku -u (na př. abekkadu, „hrěch“), nic -us (kaž berberske asnus, „/młody/ wosoł“), a słowa, kotrychž fonetiski a morfologiski aspekt njeje wjace łaćonski, ale je rozdźělny tež wot italskich, okcitanskich, katalanskich a španiskich narěčow, na př. berberske słowo agursel („hrib“), kotrež dyrbi so wotwodźeć wot zdónka *AGARICELLUS.
Druhdy wužiwa so w berberskich rěčach samsne słowo romaniskeho pochada, ale wotwodźene z dweju rozdźělneju romaniskeju zdónkow, štož móže dopokazować, zo romaniska rěč sewjerneje Afriki njebě jednotna. Na přikład w berberšćinje srjedźneho Marokka wužiwa so słowo ayugu („woł“), w kabylšćinje pak słowo tayuga („por wołow“), wobě wotwodźenej z łaćonskeho iugum, ale w kabylšćinje eksistuje tež słowo azaglu („kwakla“), kotrež bu z łaćonskeho iugulum wotwodźene.
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Lewicki, Tadeusz, Une langue romane oubliée de l'Afrique du Nord. Observations d'un arabisant, Rocznik Orient. XVII (1958), s. 415-480
- Vermondo Brugnatelli, "I prestiti latini in berbero: un bilancio", in: M. Lamberti, L. Tonelli (a cura di), Afroasiatica Tergestina. Papers from the 9th Italian Meeting of Afro-Asiatic (Hamito-Semitic) Linguistics, Trieste, April 23-24, 1998, Padova, Unipress, 1999, s. 325-332 (wersija online)
- Franco Fanciullo, "Un capitolo della Romania submersa: il latino africano", in: D. Kremer (ed.), Actes du XVIIIe Congrès International de Linguistique et de Philologie Romane - Universitè de Trèves (Trier) 1986, tome I, Tübingen, Niemeyer, 1992,162-187 s.
- Hugo Schuchardt, Die romanischen Lehnwörter im Berberischen, Wien 1918 (82 s.)
- Tutón nastawk bu napisany předewšěm na zakładźe nastawka Lingua romanza d'Africa w italskej Wikipediji.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||