Jenisej

Jenisej
	Енисей, Ulug-Chem (horni běh)
	; Móst Transsibirskeje železnicy w Krasnojarsku
ćeče přez	Rusku (Tuwa, Chakaska, Region Krasnojarsk)
žórło	zjednoćenje Wulkeho a Małeho Jeniseja w Tuwje ; (51° 43′ 41″ S, 94° 27′ 11″ W51.72805555555694.453055555556 )
wysokosć	619 m
wuliw	do Jenisejskeho golfa Karaskeho morja ; (71° 49′ 47″ S, 82° 42′ 58″ W71.82972222222282.716111111111Koordinaty: 71° 49′ 47″ S, 82° 42′ 58″ W )
wysokosć	0 m
rěčina	Abakan, Angara, Kamjentna Tunguska, Delnja Tunguska
dołhosć	3487 resp. 4092 km
přestrjeń rěčiny	2.580.000 km²

Jenisej (rusce Енисей) je wulka aziska rěka a přitok Sewjerneho polarneho oceana, kotryž běži přez srjedźnu Sibirsku w Ruskej a twori jako tak mjenowany „sibirski meridian“ wuznamny łódźnistwowy puć přez srjedźnu Sibirsku. Z 3487 kilometrami (wot žórła Wulkeho Jeniseja samo 4092) słuša k najdlěšim rěkam na swěće. Jeho přitočnišćo je z 2.580.000 km² sydomkróć wjetše hač Němska.

Wo mjenje rěki wobsteja wšelake teorije. Po jednej je wotwodźene wot słowow ana („mać“) a say („rěka“) z turkskich rěčow, po druhej wot yeni („nowa“) a su („woda“). Dalše teorije widźa sibirski pochad mjena. Ruske stawizny rěki započachu so hakle w lěće 1607 z přichadom prěnich Kozakow.

Rěka wužórli so w južnosibirskej republice Tuwa mjez horinami Zapadneho Sajana (3121 m), Wuchodneho Sajana (3492 m) a Tannu-Ola (2895 m) a nastanje přez zjednoćenje Wulkeho a Małeho Jeniseja pola města Kyzyl, něhdźe 135 kilometrow wot sewjerneje hranicy Mongolskeje. Běži potom stajnje do sewjerneho směra, najprjedy přez Chakasku a potom přez Krasnojarski region. Při Jeniseju nadeńdu so tři wulke rěčne zawěry, mjez druhim najwjetša w Ruskej, kiž wutwori Sajano-Šušenski spjaty jězor. W Krasnojarsku, najwjetšim měsće nad Jenisejom, přeprěča jón Transsibirska železnica.

Za Jenisejskimi horinami wuliwa so wotprawa z Bajkalskeho jězora pochadźaca Angara do Jeniseja, kotraž je dlěša a na wodu bohatša hač wón sam. Rěka twori nětko – w jeje srjedźnym a delnim běhu – přirodnu hranicu mjez Srjedźosibirskim hórskim krajom na wuchodźe a Zapadosibirskej nižinu na zapadźe. Blisko přistawa Igarka přeprěča Jenisej polarny kruh. Za přistawom Dudinku njedaloko nikeloweho města Norilsk wuliwa so Jenisej do 225 kilometrow dołheho Jenisejskeho golfa, słušaceho ke Karaskemu morju. Jenož 200 km zapadnje nadeńdźe so wuliw rěki Ob.

Wotliw Jeniseja je – kaž pola wšitkich sibirskich rěkow – jara wotměnliwy a wučinja w Igarce při delnim běhu mjez 6000 m³/s w decembrje a 81.000 m³/s w juniju (přerězny wotliw Łobja we Wittenbergu: 365 m³/s).^[1] Z tym je Jenisej na wodu najbohatša rěka cyłeje Sibirskeje. Wot nowembra hač do meje je rěka zamjerznjena. Wulka woda po taću sněha stupa při srjedźnym běhu wo 10 metrow, při delnim běhu samo wo 20 metrow.

Najwažniše přitoki su:

Angara (1779 km, 1.039.000 km², wotprawa při km 2137 wot wuliwa do Karaskeho morja)
Kamjentna Tunguska (1865 km, 240.000 km², wotprawa při km 1571)
Delnja Tunguska (2989 km, 473.000 km², wotprawa při km 990)