Bělšecy
| |||||
| gmejna: | Budestecy | ||||
| zagmejnowanje: | 1950 | ||||
| wobydlerstwo: | 218 (31. decembra 2022)[1] | ||||
| wysokosć: | 250–285 metrow n.m.hł. | ||||
51.1414.441388888889250–285
| |||||
| póstowe čisło: | 02692 | ||||
| předwólba: | 035938 | ||||
| wotwodźene słowa: |
| ||||
 Tykowana chěža ze stołom při Budyskej w Bělšecach | |||||
wikidata: Bělšecy (Q18672392)
| |||||
Bělšecy (němsce Ebendörfel) su hornjołužiska wjes z 218 wobydlerjemi[2] w juhu Budyskeho wokrjesa, kotraž słuša wot lěta 1950 k Budestečanskej gmejnje.
Geografija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wjes leži štyri kilometry južnje Budyšina na sewjerozapadnej skłoninje Lubina při zwjazkowej dróze 96, wjedźacej z wokrjesneho města do Žitawskeho směra. W staršej delnjej wsy namaka so křižowanišćo krajneje dróhi z pućom, kiž wjedźe přez Lubjenc do Rachlowskeje doliny pod Čornobohom. Młódša hornja wjes nasta hakle po lěće 1900, leži něhdźe 30 metrow wyše a je ze susodnym Rašowom zwjazana.
We wokolinje Bělšec wužórlitej so Bobolčanska a Třělanska woda, přitokaj Albrechtowki.
Ležownostne mjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Michał Rostok naliči 1887 slědowace serbske ležownostne mjena: Dolcy, Hromadnik, Róžowy, Wopuše, Rokoty, Bělawa (skała a polo), Pola křiža, Doły, Strónje, Močidło, Pola dubika, Poslědki, Za hunami, Syćinki, Zahory, Papjernik, Lubin (hora).[3]
| lěto | mjeno |
|---|---|
| 1700 | Bielscheze |
| 1800 | Bjelczezy |
| ~1840 | Bjelžezy |
| 1843 | Bjelčecy |
| 1886 | Bělšecy[4] |
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Słowjanska wjeska naspomni so k prěnjemu razej w lěće 1365 jako Belczewicz, Belcschewicz. Němska mjenowa forma zjewi so hakle w lěće 1732 jako Ebendörffel. Hišće hač do kónca 19. lětstotka bě w oficielnych kartach alternatiwne mjeno Belschwitz zapisane. Tute pochadźa wot staroserbskeho muskeho mjena Běliš („tón běły“).
Stara wjes wobsteji ze sedmich wulkich statokow, při čimž najwjetši statok sudnisku móc wukonješe. Ležownostne knjejstwo měješe wot 15. hač do 19. lětstotka Budyske tachantstwo, čehoždla so wěsty katolski podźěl wobydlerstwa dźeržeše.
W lěće 1900 wotewri Bělšečanski bur Robert Fleischer nowu cyhelnju při Bobolčanskej wodźe, kiž přeńdźe 1904 do zhromadneje cyhelnje Budyskich twarskich mištrow. Hlinu wottwarichu w bliskich wotkrytych jamach.
Hač do lěta 1950 běchu Bělšecy samostatna gmejna, kiž so potom do Budestec zagmejnowa.
Wobydlerstwo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
| Podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011[5] | Bělšecy | gmejna |
|---|---|---|
| ličba wobydlerjow | 234 | 2823 |
| ličba domjacnosćow | 99 | 1287 |
| wosoby na domjacnosć | 2,4 | 2,2 |
| swójby | 71 | 903 |
| bydlenske twarjenja | 74 | 811 |
| bydlenska přestrjeń na wosobu (m²) | 41,2 | 43,9 |
| přerězna staroba w lětach | 44,9 | 47,2 |
| kwocient młodostnycha | 31 % | 23 % |
| kwocient starychb | 39 % | 42 % |
| podźěl prózdne stejacych bydlenjow | 7,1 % | 7,4 % |
| a: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 b: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 | ||
W lěće 1822 bě w Bělšecach jednaće swójbow ze swójskej žiwnosću žiwych, cyłkownje 36 wosobow. 21 swójbow z 48 čłonami dźěłachu za dnjowu mzdu. Wothladajo wot toho běštej korčma a kowarnja we wsy, kaž tež 12 konjow, wołaj, 44 kruwow, wósom ćelatow a 200 wowcow.
We 1880tych lětach mějachu Bělšecy po Mukowej statistice 226 wobydlerjow, z nich 210 Serbow (93 %) a 16 Němcow.[6]
Wot časa reformacije je wjetšina Bělšečanow ewangelska, bě pak dla ležownostneho knjejstwa dołho nuzowana, so w Budyskej Serbskej cyrkwi křćić a wěrować dać. Přisłušne pohrjebnišćo bě katolski kěrchow w Mnišoncu. W lěće 1925 bě mjez 368 wobydlerjemi 319 ewangelskich (86,7 %) a 49 katolskich. Ewangelscy wěriwi přisłušeja znajmjeńša wot spočatka 17. lětstotka k Budestečanskej wosadźe, katolscy chodźa ze starodawna do Budyskeju cyrkwjow.
Zajimawostki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wyše Bělšec při puću na Lubin steji wojerski pomnik z granodiorita wot Pichowa z dwurěčnymi němsko-serbskimi napisami, wěnowany padnjenym prěnjeje swětoweje wójny. We wsy samej nadeńdźemy při Hłownej dróze derje zdźeržanu tykowanu chěžu ze stołom. Na w zašłosći tule knježacu ekumenu pokazujetej katolski modlerski stołp wot 1865 a ewangelski Lutherowy kamjeń wot 1883.
Wosobiny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Jan Hawštyn Jakubec (1700–78), duchowny a fundator hospitala w Kulowje; rodźeny w Bělšecach
- Franc Měrćink (1852–1910), wučer, propagator słowjanskich literaturow w młodych lětach; rodźeny w Bělšecach
- Handrij Pjenck (1808–49), duchowny, wučer, redaktor, přełožer a spisaćel; rodźeny w Bělšecach
- Hana Rězakec (1872–1951), kontoristka w redakciji Katolskeho Posoła; rodźena w Bělšecach
- Michał Rostok (1821–93), wučer a přirodospytnik; rodźeny w Bělšecach
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Theodor Schütze: Um Bautzen und Schirgiswalde (= Werte der deutschen Heimat. Zwjazk 12). 1. nakład. Akademie Verlag, Berlin 1967, str. 115slsl.
- ↑ staw: 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjadnistwa Budestecy
- ↑ staw: 31. decembra 2022; Podaća gmejnskeho zarjadnistwa Budestecy
- ↑ Michał Rostok: Ležownostne mjena. W: ČMS 40 (1887), str. 3–50, tu str. 5 (digitalizat).
- ↑ Ernst Eichler, Hans Walther: Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen. Zwjazk I, Akademie Verlag, Berlin 2001, str. 225sl.
- ↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Budestecy (němsce)
- ↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 52. → wšě wjeski
Wotkazaj
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Bělšecy – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Bělšecy w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)
.svg){kind=small}