Bołharski alfabet

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Słowo Bołharska w bołharšćinje z kyriliskim pismje

Bołharski alfabet (aзбука/asbuka) so w bołharskej warianće kyriliskeho pisma pisa a wobsahuje 30 pismikow w sćěhowacym porjedźe:

А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ь Ю Я
а б в г д е ж з и й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш щ ъ ь ю я

W starych tekstach móžeja nimo toho pismiki Ѣ/ѣ (Jat; wurjekowanje regularnje hdy po konteksće kaž е abo я; na př. голѣмголѣми) ale tež Ѫ/ѫ (Wulki Jus, nic zaměnjować z kyriliskim pismikom Mały Jus: Ѧ/ѧ) wustupować. W dźensnišej bołharšćinje so tute stare znamješka pak wjace njewužiwaja; wone so za čas ortografiskeje reformy 1945 wotstronichu.

Za małe pismiki so často tak mjenowane kursiwne formy tež w zrunanym pismje wužiwaja. Dokelž so tute wot (ruskich) standardnych formow zdźěla sylnje rozeznawaja, kotrež so tež w najwjace leksikach pokazaja, nastanu za wosoby bjez znajomosćow słowjanskich rěčow (turisća atd.) často problemy při wučitanju na přikład pućnikow. Tabelariski přehlad wo rozdźělach mjez kursiwnymi a njekursiwnymi formami so namaka w nastawku wo kyriliskim pismje.

Fonetika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Najwjetše pismiki so cyłkownje kaž w němčinje resp. kaž jich ekwiwalenty w němčinje wurjekuja. Hłowne rozdźěle k standardnemu němskemu wurjekowanju su

  • we wurjekowanju r-zwuka (z jazykom gerollt)
  • we wurjekowanju l-zwuka (hlej tabelu)
  • w fakće, zo ə-zwuk móže (njepřizwukowy němski e) tež w přizwukowej poziciji wustupować
  • w tróšku bóle dychanym wurjekowanju ch-zwuka (hlej tabelu)
  • w palatalizaciji, wosebje słyšomny při l a n

Palatalizacije wustupuja nic tak často kaž na př. w rušćinje. Sylne rozdźěle mjez palatalizowanymi a njepalatalizowanymi wurjekowanjemi su jenož při małych pismikami jasnje słyšomne, na př. při n a l:

  • Přir. син [sin] ↔ синьо [siño]; ñ kaž w němski „España“ abo kaž gn w „Cognac“; serbsce ń
  • Přir. ла [l kaž w nižozemšćinje] ↔ ле [němski l] ↔ ля [někak lj abo kaž l w italskimgli w Tagliatelle].

Kaž w němčinje a w druhich słowjenskich rěčach eksistuje wuzwukowe stwjerdźenje.

Kyrilisce ISO 9 Streamlined System[1] zwukowe pismo Wopis
А а A a A a /a/ kaž němski a
Б б B b B b /b/ kaž němski b
В в V v V v /v/ kaž němski w
Г г G g G g /ɡ/ kaž němski g
Д д D d D d /d/ kaž němski d
Е е E e E e /ɛ/ kaž němski e kaž w „er“ abo „Erbrecht“
Ж ж Ž ž ZH zh /ʒ/ ž
З з Z z Z z /z/ z
И и I i I i /i/ i
Й й J j Y y /j/ kaž němski j (takrjec kaž jara krótki, njepřizwukowany i)
К к K k K k /k/ kaž němski k
Л л L l L l /ɫ/, /l/, /ʎ/
  • před а, о, у, ъ błukši (welarny) hač w němčinje, přirunajomny z l w nižozemšćinje abo z jendźelskim „well“
  • před e a и často něhdźe kaž němski l
  • před ь (ьо), ю, я a často tež před e a и jasnje palatalizowany, něhdźe kaž gl w italskim słowje „Tagliatelle“
М м M m M m /m/ kaž němski m
Н н N n N n /n/
  • normalnje kaž němski n
  • před ь (ьо), ю, я (regionalnje tež před e a и) jasnje palatalizowany, něhdźe kaž ñ w „España“ abo gn w „Cognac“
О o O o O o /ɔ/ kaž němski o
П п P p P p /p/ kaž němski p
Р р R r R r /r/ gerolltes Zungen-r
С с S s S s /s/ s
Т т T t T t /t/ kaž němski t
У у U u U u /u/ kaž němski u
Ф ф F f F f /f/ kaž němski f
Х х H h H h /x/ něhdźe kaž němski ch, ale tróšku bóle dychany:
  • před а, о, у, ъ kaž měšenje z němskeho h a ch we němskim słowje „lachen“
  • před е, и kaž němski ch we němskim słowje „Licht“
Ц ц C c TS ts /ts/ c
Ч ч Č č CH ch // č
Ш ш Š š SH sh /ʃ/ š
Щ щ Ŝ ŝ SHT sht /ʃt/ št
Ъ ъ ʺ A a /ə/
([ə], [ɐ], [ɤ], [ʌ])
kaž rumunski ă. Něhdźe kaž njepřizwučny němski e we słowje „gelingen“. Móže pak tež do směra błukeho a "hić", něhdźe kaž němski er na kóncu słowa kaž w „aber“. Kaž něhdźe sylnje błuki e, kaž w słowje gehen, kommen abo haben, ale skerje kaž habn.
Ь ь ʹ Y y /ʲ/ Palatalizuje předchadźace konsonanty. Wustupuje jenož hromadźe z о srjedźa słowow jako ьо, Wurěkowanje kaž němski jo w „Joch“.

Jara rědko tež z e jako ьe, Wurjekowanje je + palatalizowanje.

Ю ю Û û YU yu /ju/ kaž němski ju w „Julian“. Palatalizuje přechadźace konsonanty a móže často do směra ü "hić", na př. Кюстендил=„Küstendil
Я я Â â YA ya /ja/ kaž němski ja w „Jasmin“. Palatalizuje přechadźace konsonanty.
  1. 1995 Streamlined System for the Romanization of Bulgarian (Official)
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije