Topinambur
| |
| Topinambur (Helianthus tuberosus) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| rjad: | Asterales |
| swójba: | Zestajenkowe rostliny (Asteraceae) |
| podswójba: | Asteroideae |
| tribus: | Heliantheae |
| ród: | Słónčnica[1][2] (Helianthus) |
| družina: | Topinambur[3][4] |
| wědomostne mjeno | |
| Helianthus tuberosus | |
| L. | |
Topinambur[3][4] (Helianthus tuberosus) je rostlina ze swójby zestajenkowych rostlinow (Asteraceae). Druhe serbske mjeno je dulkata słónčnica[3][4]. Rostlina so jako kulturnu rostlinu plahuje.
Mjeno
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Mjeno rostliny pochadźa z mjena indianskeho kmjena, kotryž bě žiwy na pobrjohu Brazilskeje.
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Topinambur je trajne zelo, kotrež docpěje wysokosć wot 100 hač do 250 cm.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Delnje a srjedźne łopjena su hrube, přećiwostejne abo steja po třoch we mutličkach. Wone su jejkojće-lancetojte.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje wot oktobra hač do nowembra. Kćenjowe košiki docpěja šěrokosć wot 4 hač do 14 cm. Wobłuk z rołkowymi kćenjemi docpěje šěrokosć wot 1 hač do 2,5 cm.
Dulki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rostlina wutwori dołhe podzemske wotnožki, na kotrychž kónčkach so dulki z kulowatymi čłonkami wutworja. Forma dulkow jara wariěruje. Dulki docpěja wažu wot hač do 150 g. Tež barba bělizny móže rozdźělna być, a to swětłobruna hač čerwjena. Znutřkowne dulkow je běłe a krute.
Wone wobsahuja inulin město škroba. Nimo toho wobsahuja 2,5 % bělkowinu a 15,8 % wuhlikowych hydratow.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rostlina derje wutraje mróz, suchotu a sćin.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Pochadźa ze Sewjerneje Ameriki. W lěću 1612 bu do Europy zawjedźena.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Topinambur bu po lěće 1619 w Europje najprjedy plahowany. Po třicećilětnej wójnje bě wažne zakładne žiwidła. Rostlina so w Němskej jenož hišće rědko na juhu a juhozapadźe plahuje, při čimž da so tam samo wodźiwjene namakać. Zelo a dulki so zwjetša jako pica wužiwaja. W Francoskej so rostlina hišće časćišo plahuje, při čimž so dulki zwjetša za zhotowjenje alkohola wužiwaja.
Plahowanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Syće hodźi so w nazymje abo nalěće wotměć, při čimž je wotstawk wot 40 hač 70 cm mjez rjadomaj optimalny.
Škódnicy a choroby
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Šlinki, šnaki a druhdy hniće móžeja dulki wobškodźeć.
Podobna družina
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Słónčnica (Helianthus annuus) ma košiki, kotrež docpěwaja šěrokosć wot hač do 40 cm. Wobłuk z rołkowymi kćenjemi je šěrši. Wšě łopjena su měnjate, wutrobojte hač jejkojte.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 463.
- ↑ W internetowym słowniku: Sonnenblume
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1stronje 463, 519.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 W internetowym słowniku: Topinambur
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 3. zwjazk, ISBN 3-411-12033-9, strona 137 (němsce)
- Paul Peeraerts (wud.): Monato. Nr. 4, Flandra Esperanto-Ligo, B-2000 Antwerpen, Belgio 2012, ISSN 0772-456-X, Topinamburo - ĉu herbaĉo? (na stronje 20). (eo)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 298 (němsce)
- Ullstein Lexikon der Pflanzenwelt, 1973, ISBN 3-550-16019-4, strona 417, pod hesłom Sonnenblume (Helianthus) (němsce)
