Slěborna lipa
| |
| Slěborna lipa (Tilia tomentosa) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Eurosidy II | |
| rjad: | (Malvales) |
| swójba: | Šlězowe rostliny (Malvaceae) |
| podswójba: | Lipowe rostliny (Tilioideae) |
| ród: | Lipa[1][2] (Tilia) |
| družina: | Slěborna lipa |
| wědomostne mjeno | |
| Tilia tomentosa | |
| Moench | |
Slěborna lipa (Tilia tomentosa) je štom z podswójby lipowych rostlinow (Tilioideae) znutřka swójba šlězowych rostlinow (Malvacea).
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Slěborna lipa je w lěće zeleny štom, kotrež docpěje wysokosć wot 10 hač do 30 m. Rostlina je nječućiwe přećiwo wotpłunam a dymej.
Króna je prawidłowna, šwižna abo horbata. Zdónk je mócny. Hłowne hałuzy su horje měrjene.
Skora je na spočatku nazeleń šěra, pozdźišo šěrobruna. Wone njese hakle w starobje drobne, prawidłowne, jara płone lajstowe a brózdowe mustry.
Zymske pupki su jejkojte, šěrobrunje-pjelsćojte a njesu zwjetša dwě šupiznje. Wone docpěja dołhosć wot 3 hač do 5 mm. Nakónčny pupk faluje.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Měnjate łopjena su dołho stołpikate, tróšku křiwje, kulojte hač wutrobojte, zubate, njesu krótki kónčk a docpěja dołhosć wot 7 hač do 12 (15) cm. Wone su na hornim boku na spočatku hrubje kosmate, pozdźišo nahe a na delnim boku su slěbrošěre a nimaja kosmowe promjenja na nerwnych kutach. Jich stołpik je pjelsćojće kosmaty a docpěje dołhosć wot 3 hač do 5 cm. Łopjency su křiwje wutrobojte, maja asymetriski spódk a docpěja dołhosć a šěrokosć wot 7 hač do 13 cm. Kroma je wótro rězana.
Nazymske barbjenje je złotožołte.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje w juliju. Swětłožołte, wonjace, dwusplažne kćenja so po łopjenach jewja a steja po šesćoch hač po dźewjećoch we wokołkowych pakićach. Krónowe łopješka su jejkojte, nimale zrunane a docpěja dołhosć wot 7 hač do 8 mm. Próškowe łopješka su zdźěla płódne zdźěla sterilne. Płódnik su jara kosmaty.
Płody
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Małke worjechowe płody su dołhojte, jejkojte, tołstosćěnate, šěrobrune, zwjetša po třoch a docpěja dołhosć wot 7 hač do 8 mm a šěrokosć wot 5 hač do 6 mm. Wone su słabje rjapikate. Wone wobsahuja jenož jedne symjo. Płódnistwo docpěje dołhosć wot 5 hač do 7 cm a wobsahuje 1 hač 3 płody. Kosmate křidleška dosahuja hač k spódkej wóski płódnistwa a docpěje šěrokosć wot 14 hač do 18 mm.
Nošne łopješka na płódnistwach je pergamentojte, při čimž je wóska płódnistwa hač do spódka z nošnym łopješkom zrosćene.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rosće na srjedźosahacych, wutkatych, zwjetša wapnitych, suchich pěskowych a hlinjanych pódach w lisćowych měšanych lěsach.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rostlina je w juhowuchodnej Europje hač do Prědnjeje Azije rozšěrjena.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Z 200 lět so jako parkowy a alejowy štom plahuje.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 238.
- ↑ W internetowym słowniku: Linde
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 908 (němsce)
- Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 282 (němsce)
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 146 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 402, jako podobna družina Silber-Linde (Tilia tomentosa) (němsce)
- Ulrich Hecker: BLV Handbuch Bäume und Sträucher, ISBN 978-3-8354-0021-4, stronje 266-267 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
