Michał Frencel

Započatk sćenja swjateho Mateja z Noweho zakonja w přełožku Michała Frencela z lěta 1706.

Michał Frencel (tež Brancel, němsce Michael Frenzel abo Frentzel; * 2. februara 1628 w Běčicach; † 29. junija 1706 w Budestecach) bě ewangelski farar, rěčespytnik a sobuzałožer hornjoserbskeje spisowneje rěče.

Žiwjenje

Narowny kamjeń Michała Frencla w Budestečanskej cyrkwi

Michał Frencel narodźi so jako syn Běčičanskeho wjesneho sudnika a šosarja. Jeho dźěd z nanoweho boka, Jakub Frencel, pochadźeše z Čech a bě kónc 16. lětstotka jako eksulant do Łužicy přišoł a so jako chěžkar w Njezdašecach zasydlił.

Wuchodźiwši wjerchowsku šulu swj. Afry w Mišnje (1643–1649) poda so Michał Frencel na studij teologije do Lipska a Běłeje Hory (Wittenberg). W lěće 1651 dósta Frencel prěnje farske městno w Kózle, hdźež so w lěće 1656 jeho syn Abraham narodźi. Po jědnaće lětach přesydli so 1662 ze swójbu do Budestec, hdźež potom hač do swojeje smjerće skutkowaše.

Frencel płaći jako załožer hornjoserbskeje spisowneje rěče. Ze swojimi přełožkami (Sćeni swj. Mateja a Marka 1670, Mały Katechizm 1693, Kniha psalmow 1703, Nowy zakoń 1706) kaž tež originalnymi twórbami (Budestečanska dupa 1688, list ruskemu carjej 1697, wšelake basnje) je wuwiće hornjoserbšćiny bytostnje wobwliwował. Jako prěni zawjedźe diakritiske znamješka po čěskim přikładźe, njezamó wšak swój naćisk serbskeho prawopisa přesadźić a so jeho pozdźišo zaso wzda.

Jako prěni (znaty) Serb wuzna so Frencel k zhromadnosći słowjanskich narodow, štož njezwurazni jenož w lisće ruskemu carjej z lěta 1697, ale tež w předsłowach k swojim spisam.

Tekstowe přikłady

Frenclowy přełožk Noweho zakonja w Serbskim muzeju

• Hdyż ſo pak Jeſus béſche narodżil w Bethlehemi żidowskeje (zemé) w cżaſu Kralá Herodeſa / hlai / tuż pſchinhdżechu Mudri wot ſchadżaná ſlonca do Jeruzalema. (1670 Mat 2,1)
• DYż ßo pak JEſus bieſche narodżil we Bethlehem żidowſkej ſemi wtym cżaßu krala Herodaſſa / lai tuż pſchindżechu cżi Mudri wot ranja do Jeruſalem. (1706 Mat 2,1)
• Schtosch nastupa ton Wuschitk aby tu Moc teje Krcżenicy / wucżcżimy swoie dżjcżi a cżelladż s Katechisma tak: Krcżenica cżini a prschineſſe Wodawani hrjchow / wumoſche wod smercże a Cżerta / a_dawa (nic ieno polubi) wecżnu sboschnoscż. (1688 Budestečanska dupa)
• Mewſchi ßo ſa Mudrych ßu woni blaſni ſcżineni. (1693 Rom1,22)
• Ja waſchei Kcarskej Majeſtecżi poniſchne pſchipowedam, ſo my Nimcy a Serba tude we Sachſonskej teſch mamy tu Japoſchtolsku Luthersku wjru, a wucżbu: proßym was pokorne, Wy chcyli tu te na ſerbsku recż wottemne pſchelożone ſwjate Knihi wottemne ſnadu wſacż a ſobu do Moſcowitiskej pſchinecż, tak ſo by waſchi podano widżili, ſo we naſchem Sachſonskem Churfürſtcżin wi ta prawa Apoſtoliska Lutherska wjra a wucżba ſjawne budże wucżena a pridowana. (1697 list carjej)
• Besbożny je tak hordy a niwny / ſo ſ-nikim nerodżi / wſchitke jeho myßle ßu / ſo nima Boha. (1703 Psalm 10,4)

Žórła

• Fabian Kaulfürst: Studije k rěči Michała Frencla. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2012, ISBN 978-3-7420-2215-8.
• Peter Kunze: Michael Frentzel (1628–1706). W: Sächsische Biografie. Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde e.V. (wud.), wobdźěłała Martina Schattkowsky.

• Ludmila Mětškowa: Michał Frencel (1). W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 141sl.
• Karl Röseberg: Leben und Wirken von Michael Frentzel. Ungelenk, Drježdźany 1930.

Wotkaz

• Dokumenty w Serbskim kulturnym archiwje (pdf-dataja)