K wobsahej skočić

Maniok

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Maniok
Manihot palmata.
systematika
Domena Eukaryoty
Swět Rostlinstwo
  Rosidy
Eurosidy I
rjad: (Malpighiales)
swójba: Mlóčenjowe rostliny (Euphorbiaceae)
podswójba: Crotonoideae
ród: Maniok
wědomostne mjeno
Manihot
Mill.
Wobdźěłać
p  d  w

Maniok (Manihot) je ród ze swójby mlóčenjowych rostlinow (Euphorbiaceae). W rodźe Manihot so mjez něhdźe 60 do 100 družinow rozeznawa. Někotre družiny so w tropach jako škrobowe dodawarjo plahuja. Wšě plahowane družiny su po horjeka mjenowanym mjenom, wotwisnje wot regiona, woznamjenjene. Najwažniša družina je prawy maniok (Manihot esculenta). Dokelž wobsahuje korjeń rostliny škrob, je jeje plahowanje šěroko rozšěrjene. Wona pochadźa originalnje z regionow dźensnišeje Brazilskeje a Paraguaya a bu hižo před wobsydlenjom Ameriki přez Europjanow wot prawobydlerjow za zežiwjenje wužiwana. Mjeztym so rostlina swětodaloko we wjele dźělach tropow a subtropow plahuje.



Manihot-družiny su štomy, kerki, połkerki abo zelišćowe rostliny. Wobsahuja běły mlokowu mězu. Někotre družiny wobsedźa korjentne boble. Schódne lisćowe łopjena su jednory abo rukojće rozdźělene. Łopjenowe šiški su dołhe. Pódlanske łopjena su małke.

Rostliny su zwjetša jednodomnje getrenntgeschlechtig (monözisch), rědko dwudomnje getrenntgeschlechtig (diözisch). Kćenja steja po wjacorych w jednorych abo zestajenych, často terminalnych kićojtych abo njeprawowokołkojtych kwětnistwach. Jednosplažne kćenja su pjećličbne. Kćenjowa wobalka wobsteji jenož z pjeć keluškowych łopješkow, Krónowe łopješka faluja. Muske kćenja wobsahuja wósom hač 15 swobodnych stamenow w dwěmaj kruhomaj. Žónske kćenja wobsahuja nimo pěstki tež druhdy někotre staminodien. Tworja třiwjechlojte kapslowe płody.

Manihot glaziovii Müll. Arg., Syn.: Manihot carthaginensis subsp. glaziovii (Müll. Arg.) Allem., Ilustracija.
Maniok (Manihot esculenta), Ilustracija.
Maniok (Manihot esculenta), Jungpflanze.
Manihot purpureocostata, Ilustracija.
Manihot quinqueloba, Ilustracija.
Manihot salicifolia, Ilustracija.
Manihot violacea, Ilustracija.

Ród Manihot bu 1754 wot jendźelskeho botanikarja Philip Miller nastajeny.[1] Znutřka roda so dźensa něhdźe 60 hač 100 družinow rozeznawaja, kotrež wšě z Neotropis pochadźeja, zwjetša z Brazilskeje.

K najwažnišim družinam roda słušatej:

Nimo toho eksistuja dalše družiny.[2]

Maniok (M. esculenta), Ricomy po žnjach
Wusušeny Maniokowy škrob.

30 hač 60 cm dołhe, w promjenjach hromadźe stejace, mlokomězowe a škrobowobohate korjenje wobsahuja při někotrych družinow cyanowodźik a su tohodla jědojte. Zajědojćenske zjawy su ataksija, amblyopija. Přez přihódne wobjednanje (sylny woćoplenje) so pak ćěkawy cyanowodźik wotstroni, a dóstanu potom dobre žiwidła. Maniok ma pak drobny wutk na proteina (jenož něhdźe 1,2 %) a jenož jara małke esencielne aminokisaliny. (strach Kwashiorkor-syndroma.) Zo by tomu zadźěwał, poruči so přidatne jědźenje na proteinach bohatych Maniok-łopjenow.

Wužiwanje boblow jako žiwidła wróćo dźe na prawobydlerjow južneje Ameriki. Maniok je tež dźensa hišće wažne hłowne žiwidła w Brazilskej, předewšěm w sewjerje a sewjerowuchodźe kraja.

Kaž wjele tropiskich wužitne rostliny poskići maniokowy kerk z małkim nałožowanjom dźěła wysoki dobytk.

Boble bu wobělene, rozmlěte a truhane, a potom namočene. Po někotrych dnjach wutłóča masu, płokaja ju přez tak mjenowany tipití a spraža ju w kachlach. W tłóči wostawaca masa doda Maniokowu muku (farinha).

Maniokowa muka so móže podobnje kaž pšeńčnu muku wužiwa. Ludźo z alergijemi přećiwo pšeńcy a druhim žitam wužiwaja tohodla často maniokowu muku jako narunanje.

Nimoprodukt zhotowjenja maniokoweje muki je škrob („polvilho“), kotryž bu spraženy a potom „Tapioka“ mjenowany.

W druhich regionach dóstanu po modifikowanym jednanju tróšku druhe produkty; tež připrawjuja z muki tykanc (na př. Beijú), kotrež našemu chlěbej mjenje abo bóle podobne su, a na Antillach měšeja maniokowu muku z pšeńčnej muku a pjeku z toho chlěb („conaque“).

Čerstwy korjeń wužiwaja jako hojenski srědk při brjodach.

Łopjena manioka so jako zeleninu jědźa. Symjenja wšěch tři horjeka mjenowanych družinow skutkuja purgěrujo a bluwanje rozbudźace.

Słódnosće, kotrež w Brazilskej z manioka zhotowja, su (u. a.) Beijú, Farofa abo Tarubá. Předewšěm w Peruwje wulce lubowana pojědź je „Yuca á la Huancaína“, „Yuquitas“ je tam samo při wšěch wulkich fastfood-rjećazach jako zakusk.

Maniok so tež w centralnej Africe (Kamerun, Gabun, Kongo atd.) intensiwnje a rady wužiwa. Muka (Foufou) so často za družinu kulkoweho ćěsta wužiwa. Bolba so rady w parje abo we wodźe wari a nic rědko fritěruje. Maniokowe łopjena su tež jara lubowana jědź a so z mazom zemskich worješkow, płodami wolijowych palmow abo kokosowym mlokom přihotuje. Jara lubowane (a za europske njebjeski jara nawučenja potrěbne) su do palmowych łopjenow zawjete maniokowe žerdki (Bibolo). Tute so přez dospołne wupłokanje škroba z maniokoweje muka zhotowja a wobsteja tohodla nimale ze čisteho glutena. Tuta kruta, gumijojta, translucidna substanca so jako přikus k rybje a mjaso zjě.

  1. Gard. Dict. Abr. ed. 4 (1754).
  2. World Checklist of Manihot. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. Abgerufen am 31. Mai 2008.
Commons
Commons
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije