Brithenig

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Brithenig
awtor Andrew Smith
lěto 1996
kraje Fiktiwny swět Ill Bethsid, hdźež Kelća buchu zromanizowani
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěče
Romaniske rěče
Konstruowane romaniske rěče
Brithenig
družina pisma łaćonski alfabet
rěčne kody
ISO 639-1:

žadyn

ISO 639-2:

art

ISO 639-3 (SIL):

bzt

Wobdźěłać
p  d  w

Brithenig je fiktiwna (konstruowana) rěč, kotruž wutwori w lěće 1996 Andrew Smith z Nowoseelandskeje. Po jeho měnjenju by takle klinčała romaniska rěč, kotraž by so w antiknej keltiskej Wulkej Britaniskej wuwiła, hdy by tam wjace rěčnikow ludoweje łaćonšćiny sydliło. Andrew Smith wutwori brithenig na zakładźe ludoweje łaćonšćiny, někotre słowa pak su požčonki z keltiskich rěčow a tež na wurjekowanje britheniga ma wosebje walizišćina mócny wliw. Kaž Andrew Smith sam napisa, je wutworjenje a rozwiwanje fiktiwneje rěče za njeho hobby. Wón nikomu škodźeć njecha, wosebje pak nochce wobškodźić prawa narodnych mjeńšinow, zo bychu swoje rěče wužiwałe.[1] Za fiktiwnych rěčnikow britheniga Andrew Smith wumysli alternatiwnu historiju w jich swěće Ill Bethisad a dokładnje ju wopisa. Kaž wenedyk je tež brithenig měnjeny jenož jako eksperiment, kotryž ma rozwiwać fantaziju tych, kiž so za rěče, alternatiwnu historiju abo fiktiwne swěty zajimuja. Na rozdźěl wot planowych rěčow kaž esperanto, ido, volapük abo lingua franca nova jeho twórc docyła njewočakuje, zo budźe něchtó brithenig aktiwnje nałožować.


Brithenigski słowoskład[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Přirunanje britheniga z někotrymi romaniskimi rěčemi a walizišćinu
serbšćina łaćonšćina španišćina francošćina italšćina rumunšćina Brithenig walizišćina
paža brachium brazo bras braccio braţ breich braich
čorny nĭger negro noir nero negru nîr (du)
město cīvĭtas ciudad cité città oraş ciwdad (dinas)
smjerć mŏrs muerte mort morte moarte morth (marwolaeth)
pos canis perro chien cane câine can (ci)
wucho auris, aurĭcŭla oreja oreille orecchio ureche origl (clust)
jajko ovum huevo œuf uovo ou ew wy
woko ŏcŭlus ojo œil occhio ochi ogl (llygad)
nan pater padre père padre tată padr (tad)
woheń ignis, fŏcus fuego feu fuoco foc ffog (tân)
ryba pĭscis pez, pescado poisson pesce peşte pisc pysgod
noha pĕs pie pied piede picior pedd (troed)
přećel amīcus amigo ami amico prieten, amic efig (cyfaill)
zeleny vĭrĭdis verde vert verde verde gwirdd gwyrdd
kóń ĕquus, cabăllus caballo cheval cavallo cal cafall ceffyl
ja ĕgo yo je io eu eo (i)
kupa īnsŭla isla île isola insulă ysl (ynys)
rěč, jazyk lĭngua lengua langue lingua limbă llinghedig, llingw (iaith)
žiwjenje vīta vida vie vita viaţă gwid (bywyd)
mloko lac leche lait latte lapte llaeth llaeth
mjeno nōmen nombre nom nome nume nôn (enw)
nóc nŏx noche nuit notte noapte noeth (nos)
stary vĕtus viejo vieux vecchio vechi gwegl (hen)
šula schŏla escuela école scuola şcoală yscol ysgol
njebjo caelum cielo ciel cielo cer cel (wybr)
hwězda stēlla estrella étoile stella stea ystuil (seren)
zub dēns, dĕntem diente dent dente dinte dent dant
hłós vōx voz voix voce voce gwg (llais)
woda aqua agua eau acqua apă ag (dŵr)
wětr vĕntus viento vent vento vânt gwent gwynt

W brithenigskim słowoskładźe su tež někore keltiske (waliziske) słowa, na přikład tref (město), afon (rěka), mor (morjo), mab (hólc), tad (nan), glas (módry; walizisce "šědźiwy").

Wurjekowanje britheniga[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Njeje jednore, brithenigske zwuki wopisać, dokelž z jeničkim žórłom za jich spóznanje je Andrewa Smithowy tekst. Jeho awtor njewužiwa mjezynarodny fonetiski alfabet (IPA), ale wopisuje jednotliwe zwuki na zakładźe wurjekowanja jendźelšćiny. Přetož wón nałožuje wopis jara bliski wopisej waliziskich zwukow w J. T. Bowenowej a T. J. Rhysa Jonesowej wučbnicy walizišćiny[2], spytamy na zakładźe Andrewa Smithoweho wopisa a Bowenoweje a Rhysa Jonesoweje wučbnicy wurjekowanje brithenigskich zwukow skerje dedukować. Štož wurjekowanje diftongow nastupa, citujemy jendźelsce Smithowy wopis.[3]


  • a přizwukowane je dołhe /a:/ , njepřizwukowane pak krótke /a/
    • ae kaž serbske aj (ANDREW SMITH: pronounced the same as 'ai', for many speakers the first vowel is not reduced, other speakers pronounce it the same as `ah'. In the standard language the first vowel is drawn out longer than `ai')
    • ai kaž serbske aj (pronounced as in aisle), w njepřizwukowanych złóžkach je prěni samozwuk jara redukowany, diftong klinči kaž kombinacija /a/ a /i:/ ( combination of `uh' and `ee')
    • aw kaž serbske aw (like ow, in unstressed syllables the first vowel is very reduced so it sounds like a combination of `uh' and `oo')
  • b kaž serbske b
  • c před e a i kaž serbske č, hewak kaž k
    • ch kaž /ch/, němy frikatiwny welarny oralny centralny sobuzwuk, w IPA /x/
    • c’ kaž serbske č, wužiwa so na kóncu słowa
  • d kaž serbske d
    • dd /ð/ (kaž th w jendźelskim słowje that)
  • e přizwukowane kaž dołhe /e:/ , njepřizwukowane kaž krótke /ε/
    • ei kaž serbske ej (like ay)
    • ew kaž /εu/ (pronounced as a combination of eh and oo)
  • f kaž jendźelske, francoske abo čěske v; na kóncu słowa je něme (na př. w někotrych formach perfekta)
    • ff kaž serbske f
  • g před e a i kaž serbske , hewak kaž g
    • gh kaž serbske g, wužiwa so před e a i
    • g’ kaž serbske , wužiwa so na kóncu słowa
  • h něme, druhdy kaž skoro něme serbske h
  • i přizwukowane kaž dołhe /i:/ , njepřizwukowane kaž krótke /i/
    • iw, yw kaž /iu:/ (combination of ee and oo)
  • k kaž serbske k
  • l kaž serbske l
    • ll kaž waliziske ll, němy frikatiwny alweolarny oralny lateralny sobuzwuk, w IPA /ɬ/
  • m kaž serbske m
  • n kaž serbske n
    • nt kaž nt; na kóncu słowa, kotrež ma wjace haž dwě złóžce, n
  • o přizwukowane kaž dołhe /o:/ , njepřizwukowane kaž krótke /o/
    • oe kaž serbske oj (like `oi', some speakers pronounce it the same as `oh'. In the standard language, the first vowel is drawn out longer than `oi')
    • oi kaž serbske oj
  • p kaž serbske p
    • ph kaž serbske f
  • r kaž italske abo čěske r
    • rh aspirowane italske abo čěske r, wurěkuje so kaž /hr/
    • rr kaž jednore italske abo čěske r
  • s mjez samozwukami kaž serbske z, hewak s
    • sc kaž sk w serbšćinje, před e a i kaž š
  • t kaž serbske t
    • th /θ/ (kaž th w jendźelskim słowje thing)
  • u přizwukowane kaž dołhe /u:/ , njepřizwukowane kaž krótke /u/
    • ui kaž /u:i/
  • w kaž jendźelske w, druhdy serbske u
  • y dołhe /i:/

Zwukowe změny[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Hačrunjež eksistuja tež w druhich romaniskich rěčach zwukowe změny, maja wone w brithenigu ryzy keltiski charakter. Na spočatku słowa zetkawamy tři zwukowe změny: spěwnu, spirantisku a nosowu. Najwažniša je spěwna změna, kotraž so jewi na spočatku wěcownikow žónskeho roda (cas, lla gas), kajkostnikow (adjektiwow) a słowjesow (werbow), po přisłowjesniku (adwerbje) a po předłóžkach di (z, wot) a gwo (pod). Spirantiska změna je typiska za plural substantiwow, adjektiwow a werbow, zetkawamy ju tež po předłóžkach tra (přez) a a (k, do), po wjazawce (konjunkciji) mai (ale) a tež w infinitiwje, jelizo tón njesćěhuje po pomocnym werbje. Nosowa změna so jewi po negatiwnym rhen před werbom a po předłóžkach in (w, do) a cun (z /z někim abo z něčim/). W rěči brithenig zwukowe změny rěkaja cluinediwn, deklinacije, a su wopisowane kaž moillad, softened; solwed, loosened; a naral, nasal. [4]


Zwukowe změny
Sobuzwuk spěwna spirantiska nosowa
p b ph mh
t d th nh
c g ch ngh
b f f m
d dd dd n
g ng
m f f n/a
ll l l n/a
rh r r n/a

Zarys gramatiki[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Na sćěhowacych linkach podamy krótki, jara jednory zarys gramatiki britheniga na zakładźe Andrewa Smithowych stronow Brithenig.[5] Wothladamy wot formow, kotrež twórc tuteje rěče „narěčne“ mjenuje.


Substantiw (wěcownik)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Kaž we wjetšinje woprawdźitych romaniskich rěčow (z wuwzaćom rumunšćiny a jej bliskich balkanskich romaniskich rěčow), ma tež brithenigski substantiw dwaj rodaj (maskulinum a femininum) a dwě čisle (singular a plural). Substantiw žane kóncowki nima, čisło spóznajemy po formje artikla a alternacijach konsonantow (zwukowych změnach) na spočatku słowa (t. r. substantiwa).

Brithenigski artikl je pak definitny, pak indefinitny. Jeho nałožowanje je jara konsekwentne.

Definitny artikl ma tute formy:

  • maskulinum
    • singular: ill, na př. ill breich (paža)
    • plural: llo, na př. llo freich (paže)
  • femininum
    • singular: lla, na př. lla gas (chěža, zakładna forma cas)
    • plural: llo, na př. llo chas (chěže)

Někotre wěcowniki, kotrež su w singularje maskulinumy, maja w pluralu žónsku formu, na př. ill ew (jajko), lla ew (jajka).

Na rozdźěl wot łaćonšćiny brithenig njeznaje kategoriju pada, tuta rěč jenož předłóžki (prepozicije) wužiwa. Po někotrych předłóžkach so forma definitneho artikla ill eliduje: a (k, do) + ill = a'll, di (z, wot) + ill = di'll, gwo (pod) + ill = gwo'll.

Indefinitny artikl ma sćěhowace formy:

  • maskulinum
    • singular: yn, na př. yn breich
    • plural: di llo, na př. di llo freich
  • femininum
    • singular: yn, na př. yn gas
    • plural: di llo, na př. di llo chas


Na rozdźěl wot wjetšiny romaniskich rěčow posesiwna konstrukcija so njetwori obligatorisce z pomocu předłóžki di (hlej na př. italske la casa del padre), ale móže měć ryzy keltiski (bóle konkretnje prajene: waliziski) charakter. Brithenigska posesiwna konstrukcija móže być jednora jukstapozicija (Andrew Smith ju mjenuje "genitiwna konstrukcija"), na př. "chěža toho čłowjeka" rěka brithenigsce cas ill of (t. r. "chěža + definitny artikl + čłowjek"), "chěža (někajkeho) čłowjeka" rěka cas yn of (potajkim "chěža + indefinitny artikl + čłowjek").

(Hlej waliziske jukstapozicije kaž cornel y darlun, "róžk (toho) wobraza", gwlad beirdd, "zemja basnikow",[2] kotrež maja samsny woznam.)

Eksistuja pak tež formy lla gas di'll of (= cas ill of) a lla gas d'yn of (= cas yn of), bliše wjetšinje romaniskich rěčow.

Adjektiw (kajkostnik)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

ma wosebite formy za maskulinum/femininum a za singular/plural. W pluralu na spočatku kajkostnika jewi so spirantiska zwukowa změna, w žónskej formje singulara kajkostnika, kiž sćěhuje po wěcowniku žónskeho roda, zwukowa změna spěwna.

Kajkostnik zwjetša sćěhuje po wěcowniku, před wěcownikom běžnje zetkawamy jenož kajkostnikaj bon (dobry) a mal (špatny). Hewak kajkostnik před wěcownikom měwa wobrazny woznam, na př. yn gran of rěka „wulki (=wuznamny) čłowjek“, ale yn of gran je „wulki (=wysoki) čłowjek“. Podobnje yn blentin sul rěka „samotne (wopušćone) dźěćo“, yn sul blentin je „jeničke dźěćo“.


Stopnjowanje adjektiwow

  • Komparatiw twori so z pomocu ply (bóle) abo min (mjenje), po kotrychž na spočatku kajkostnika zetkawamy spěwnu zwukowu změnu, na přikład bel (rjany), ply fel (rjeńši). Přirunawamy z pomocu ca, na př. ply hallt ca yn gas (wyši hač chěža).
  • Superlatiw twori so z pomocu definitneho artikla, na př. allt (wysoki), ply hallt (wyši), ill ply hallt (najwyši). Jelizo před kajkostnikom je wěcownik, artikl steji před wěcownikom, nic před ply, na př. la gas bly hallt (najwyša chěža). Definitny artikl so njewužiwa, jelizo wěcownik sćěhuje po posesiwnym pronomenje: mew ffradr maer, „mój (naj)starši bratr“. Po superlatiwje wužiwa so předłóžka di: ill tyr ci es ill ply hallt di lla giwdad, „tuta wěža je najwyša we měsće“.

Druhdy twori so superlatiw z pomocu sufiksa -isaf: lla giwdad ci es felisaf, „tuto město je najrjeńše“.

    • Njeprawidłowne formy komparatiwa

Někotre kajkostniki maja njeprawidłownu formu komparatiwa, mjenujcy:

bon (dobry) – meilwr (lěpši)

mal (špatny) – puir (hórši)

gran (wulki) – maer (wjetši)

pog (mały) – min (mjeńši)


Pronomen (naměstnik)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  • Personalne pronomeny (wosobowe naměstniki)

eo (ja)

ty (ty)

ys, sa (wón, wona)

nu (my)

gw (wy)

ys, sa (woni, wone)


Personalny pronomen jako subjekt a objekt
Subjekt Objekt (krótka forma) Objekt (dołha forma)
eo mi (změna: fi, ’i) mui (změna: fui)
ty (změna: dy) ti (změna: dy) tui (změna: dui, thui)
ys llo llo (ak.), lle (dat.)
sa lla lla (ak.), lle (dat.)
(refleksiwne) si sui
nu nu nu
gw gw gw
ys llo llo (ak.), lle (dat.)
sa lla lla (ak.), lle (dat.)
(reflexiwne) si sui


Dołhe formy wosobowych naměstnikow wužiwaja so po předłóžce, po słowje ca (hač) a w sadach, hdźež jewitej so dwaj naměstnikaj jako objekt:

Eo widdef tui e llo in ill castr. (We měsće widźach tebje a jeho.)

Wužiće krótkeje a zdobom dołheje formy naměstnika w samsnej sadźe emfazu woznamjenja:

Eo dy af tui! (Ja će lubuju!)


W 3. wosobje pódla formow akuzatiwa llo a lla wužiwa so forma datiwa lle.


We formomaj llo, lla njewustupuja zwukowe změny, ale w druhich formach wosobowych naměstnikow so zwukowe změny jewja, na př. po předłóžce: Ys dun yn llifr a fui. (Wón mi knihu dawa /wón dawa knihu mni/.)

Kaž w někotrych woprawdźitych romaniskich rěčach tež w brithenigu eksistuja formy pronomenow zwjazanych z předłóžku cun (z):

meg, cunmeg (ze mnu)

nusc, cunnusc (z nami)

teg, cunneg (z tobu)

gwsc, cungwsc (z wami)

seg, cunseg (z nim, z njej, z nimi)


Jako impersonalny subjekt nałožuje so naměstnik sa: Sa es fel eidd. (Dźensa je rjany dźeń /dźensa je rjenje/.)

Jako powšitkowny subjekt wužiwa so słowo yno (wotwodźene z yn of, t.r. čłowjek; přirunaj francoske on): yno gant, („spěwaš“, francosce „on chante“, němsce „man singt“).


  • Posesiwne pronomeny (přiswojowace naměstniki)
    • njeakcentowane


mew (mój, moja, moje, moji)

tew (twój, twoja, twoje, twoji)

sew (jeho, jeje)

nustr (naš, naša, naše, naši)

gwstr (waš, waša, waše, waši)

sew (jich)


Přiswojowace naměstniki přeco před wěcownikom abo kajkostnikom steja. Wone wuwołuja spěwnu změnu prěnjeho sobuzwuka femininumow w singularje a spirantisku změnu prěnjeho sobuzwuka wšěch wěcownikow w pluralu. Forma maskulinumow w singularje so po přiswojowacych naměstnikach njeměnja.

Sew rěka „jeho“, „jeje“ abo „jich“. Zo by woznam tutoho naměstnika jasny był, druhdy wužiwa so tež předłóžka di a wosobowy naměstnik lo abo lla: sew gas di llo (jeho chěža), sew gas di lla (jeje chěža).

W 1. a 2. wosobje ma tuta konstrukcija emfatiski woznam: mew gas (moja chěža), mew gas di fui (moja chěža).


    • akcentowane

mew yn (mój, moja, moje sg.), mew hyn (moji, moje pl.)

nustr yn (naš, naša, naše sg.), nustr hyn (naši, naše pl.)

tew yn (twój, twoja, twoje sg.), tew hyn (twoji, twoje pl.)

gwstr yn (waš, waša, waše sg.), gwstr hyn (waši, waše pl.)

sew yn (jeho, jeje, jich; před substantiwom w singularje) , sew hyn (jeho, jeje, jich; před substantiwom w pluralu)


Numeral (ličbnik)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Brithenigski system ličenja je wowliwowany wot keltiskich rěčow, hdźež ličbnik dwaceći hraje wuznamnu rolu (přirunaj francoske quatre-vingt, t. r. „wosomdćesat“, posłownje „štyri dwaceći“). W brithenigu pak je keltiski wliw wo wjele mócniši hač we francošćinje.


Kardinalne numerale (zakładne ličbniki)
1 yn 11 yndig 21 yn e weint
2 dew 12 dewddig 30 deg e weint
3 trui 13 truiddig 40 dew weint
4 cathr 14 cathorddig 50 deg e ddew weint
5 cinc 15 kindig 60 trui weint
6 sei 16 yn e ghindig 70 deg e trui weint
7 seth 17 dew e ghindig 80 cathr gweint
8 oeth 18 dewnoe 90 deg e gathr gweint
9 noe 19 cathr e ghindig 100 cent
10 deg 20 gweint 1000 mil


Ličbnik před wěcownikom steji. Yn wuwoława spěwnu změnu prěnjeho sobuzwuka sćěhowaceho femininuma; po ličbnikach dew, trui a sei jewi so spirantiska zwukowa změna. Jelizo wěcownik, před kotrymž ličbnik dew abo trui steji, je kolektiwny femininum jako plural wěcownika muskeho roda (hlej horjeka podaty přikład ill ew, jajko, lla ew, jajka), wuwoławatej tutaj ličbnikaj spěwnu změnu.

Ličbniki cinc, gweint a cent maja před wěcownikom formu cin, gwein a cen. Wěcownik po ličbniku je přeco w singularje.

Ličbniki wyše hač dźesać móžeja so nałožować z wěcownikom na dwě rozdźělnej wašni, na př.: yn of e ghindig abo yn e ghindig di llo hof (šěsnaće mužow).


  • Ordinalne numerale (rjadowe ličbniki)

Brithenig ma rjadowe ličbniki jenož wot 1 do 10:

1. prif

2. segunn

3. terth

4. carth

5. kint

6. seist

7. sethif

8. oethif

9. noef

10. degif


  • Ličbniki wobstejenja

Ličbniki wobstejenja maja přeco zestajenu formu. Wone so tworja z pomocu słowa gweg (serbsce raz): yn weg (jónu), dew weg (dwójce), trui weg (trójce), cathr gweg (štyri króć).


Werb (słowjeso)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Brithenigske werby dźěla so do třoch konjugacijow. Prěnja konjugacija ma infinitiwnu kóncowku –ar (na př. canhar, „spěwać”), druha –er (na př. perdder, „zhubić“) a třeća –ir, (na př. dorfir, „spać“). R w tutej kóncowce so běžnje njewurěkuje.


Konjugacija werba canhar – indikatiw
wosoba prezens imperfekt perfekt futur
1. sg. eo gant eo ganhaf eo ganhaf eo ganarai
2. sg. ty gant ty ganhaf ty ganhast ty ganara
3. sg. m. ys cant ys canhaf ys canhaf ys canara
3. sg. f. sa gant sa ganhaf sa ganhaf sa ganara
1. pl. nu chanhan nu chanafan nu chanafan nu chanaran
2. pl. gw chanhath gw chanafath gw chanhast gw chanarath
3. pl. ys/sa chanhant ys/sa chanafant ys/sa channarent ys/sa chanarant


Podobnje časuja so w indikatiwje tež druhe regularne słowjesa:

perddher

  • prezens: eo berdd, ty berdd, ys perdd/sa berdd, nu pherdden, gw pherddeth, ys/sa pherddent
  • imperfekt: eo berddef, ty berddef, ys perddef/sa berddef, nu pherddefan, gw pherddefath, ys/sa pherddefant
  • perfekt: eo berddef, ty berddest, ys perddef/sa berddef, nu pherddefan, gw pherddest, ys/sa pherdderent
  • futur: eo berdderai, ty berddera, ys perddera/sa berddera, nu pherdderan, gw pherdderath, ys/sa pherdderant

dorfir

  • prezens: eo ddorf, ty ddorf, ys dorf/sa ddorf, nu ddorfen, gw ddorfith, ys/sa ddorfent
  • imperfekt: eo ddorfif, ty ddorfif, ys dorfif/sa ddorfif, nu ddorfifan, gw ddorfifath, ys/sa ddorfifant
  • perfekt: eo ddorfif, ty ddorfist, ys dorfif/sa ddorfif, nu ddorfifan, gw ddorfist, ys/sa ddorfirent
  • futur: eo ddorfirai, ty ddorfira, ys dorfira/sa ddorfira, nu ddorfiran, gw ddorfirath, ys/sa ddorfirant


Konjugacija werba canhar – kondicional a konjunktiw
wosoba kondicional konjunktiw prezensa konjunktiw preterita
1. sg. eo ganarew eo gant eo ganhas
2. sg. ty ganarew ty gant ty ganhas
3. sg. m. ys canarew ys cant ys canhas
3. sg. f. sa ganarew sa gant sa ganhas
1. pl. nu chanarewn nu cheinhen nu chanassen
2. pl. gw chanarewth gw cheinheth gw chanasseth
3. pl. ys/sa chanarewnt ys/sa chanhent ys/sa chanassent


Podobnje časuja so tež druhe regularne słowjesa:

perddher

  • kondicional: eo berdderew, ty berdderew, ys perdderew/sa berdderew, nu pherdderewn, gw pherdderewth, ys/sa pherdderewnt
  • konjunktiw prezensa: eo beirdd, ty beirdd, ys peirdd/sa beirdd, nu pheirddan, gw pheirddath, ys/sa pheirddant
  • konjunktiw preterita: eo berddes, ty berddes, ys perddes/sa berddes, nu pherddessen, gw pherddesseth, ys/sa pherddessent


dorfir

  • kondicional: eo ddorfirew, ty ddorfirew, ys dorfirew/sa ddorfirew, nu ddorfirewn, gw ddorfirewth, ys/sa ddorfirewnt
  • konjunktiw prezensa: eo ddeirf, ty ddeirf, ys deirf/sa ddeirf, nu ddeirfan, gw ddeirfath, ys/sa ddeirfant
  • konjunktiw preterita: eo ddorfis, ty ddorfis, ys dorfis/sa ddorfis, nu ddorfissen, gw ddorfisseth, ys/sa ddorfissent


POMOCNE WERBY

esser (być)

  • prezens: eo su, ty es, ys es/sa es, nu sun, gw hes, ys/sa sunt
  • imperfekt: eo er, ty er, ys er/sa er, nu h-eran, gw h-erath, ys/sa h-erant
  • perfekt: eo ffew, ty ffewst, ys ffew/sa ffew, nu ffewn, gw ffewth, ys/sa ffewrent
  • futur: eo serai, ty sera, ys sera/sa sera, nu seran, gw serath, ys/sa serant
  • kondicional: eo serew, ty serew, ys serew/sa serew, nu serewn, gw serewth, ys/sa serewnt
  • konjunktiw prezensa: eo sia, ty sia, ys sia/sa sia, nu sian, gw siath, ys/sa siant
  • konjunktiv preterita: eo ffews, ty ffews, ys ffews/sa ffews, nu ffewssen, gw ffewsseth, ys/sa ffewssent


afer (měć)

  • prezens: eo ai, ty a, ys a/s’ a, nu hafen, gw hafeth, ys/sa hant
  • imperfekt: eo afef, ty afef, ys afef/s’ afef, nu h-afefan, gw h-afefath, ys/sa h-afefant
  • perfekt: eo afew, ty afewst, ys afew/sa afew, nu h-afewn, gw h-afewth, ys/sa h-afewrent
  • futur: eo afrai, ty afra, ys afra/sa a, nu h-afran, gw h-afrath, ys/sa h-afrant
  • kondicional: eo afrew, ty afrew, ys afrew/sa afrew, nu h-afrewn, gw h-afrewth, ys/sa h-afrewnt
  • konjunktiw prezensa: eo ai, ty ai, ys ai/sa ai, nu h-aian, gw h-aiath, ys/sa h-aiant
  • konjunktiv preterita: eo afews, ty afews, ys afews/sa afews, nu h-afewssen, gw h-afewsseth, ys/sa h-afewssent


Přispomnjenka

Forma sia wurjekuje so ša.


gweddir (hić)

  • prezens: eo wa, ty wa, ys gwa/sa wa, nu wan, gw wath, ys/sa want


Konstrukcija gweddir + infinitiw woznamjenja bjezposrědni přichod:

Eo wa wenir gwsc. (Hnydom) přińdu z wami. (Hlej francoske: Je vais venir avec vous.)


Konstrukcija ystar + particip wotpowěduje jendźelskej konstrukciji to be doing, francoskej être en train de faire qc, na přikład: eo yst canhan (hlej na př. italske sto cantando abo katalanske estic cantant), "I am singing", abo Ys ystafant dorfin, "they were sleeping".


Particip
infinitiw particip prezensa particip preterita
canhar canhan canhad
perdder perdden perdded
dorfir dorfin dorfid
esser essen ystad
afer afen afyd


Kaž woprawdźite romaniske rěče ma brithenig někotre njeprawidłowne (njeregularne) werby, na př. diger (prajić), clodder (začinić), comprêner (rozumić), cyrrir (běžeć), duger (wjesć), lleir (čitać), mither (posłać), tener (dźeržeć) a dr.


REFLEKSIWNE WERBY

Brithenigske refleksiwne werby časujo, nałožuja so refleksiwne naměstniki wotpowědowacych wosobow:

Llawarsi: eo fi law, ty dy law, ys/sa si law, nu nu lawan, gw 'w lawath, ys/sa si lawant


NEGACIJA

Serbskemu negaciskemu prefiksej nje- (abo tež no-, ni-, na př. njerěču, nochcu, nimam) wotpowěduje brithenigske rhen: eo su rhen („njejsym“). Jelizo prěni zwuk słowjesneje formy je p, t, c, b, d abo g a za tutej formu rhen sćěhuje, prěni sobuzwuk słowjesneje formy so nazaluje: eo nghant rhen („njespěwam"), gw mherddefan rhen („njejsće zhubili“), ys norfira rhen („wón njebudźe spać“).


KONSTRUKCIJA SA ES

ma samsny woznam kaž jendźelska konstrukcija there is/there are, francoska il y a, španiska hay, italska c’è/ci sono abo němska es gibt (hlej tež serbske wobchadne dawa: W našim měsće serbske knihi njedawaja.)

Sa es yn char, awta su (there are some cars). Po negaciji wužiwa so w tutej konstrukciji před substantiwom předłóžka di: Sa es rhen di yn char, žane awta njejsu (There aren't any cars).

Adwerb (přisłowjesnik)[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Přisłowjesnik twori so zwjetša z kajkostnika z pomocu sufiksa –fent (Andrew Smith we swojim wopisanju britheniga dodawa, zo we wobchadnej rěči wurjekuje so jenož –fen), na přikład bel (rjany) – belfent (rjenje). Přisłowjesnik stopnjuje so tež z pomocu ply, potajkim belfent (rjenje) – ply felfent (rjeńšo).

Někotre přisłowjesniki stopnjuja so njeprawidłownje: ben (derje) – myl (lěpje), mal (hubjenje) – pui (hubjeńšo).

Po přisłowjesniku na spočatku sćěhowaceho słowa zetkawamy spěwnu zwukowu změnu.

Přikład teksta[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

GENESIS 11:4-9

  • Brithenig

4. Affos ys ddisirent, "Gwath, gwan a eddiffigar yn giwdad per nu, cun yn tyr ke dang a llo gel, ke nu ffagen yn nôn per nu e sun ysparied rhen syrs feig lla der inheir." 5. Mai ill Dôn gwenif a fas a widder lla giwdad e'll tyr ke'll pobl eddiffigafant. 6. Ill Dôn dis, "Ech, alltresig yn pobl ke barol ill llinghedig medissif, ys hyst ant cýnidiad a ffager. Agur sa sera negarad rhen a llo ke ys phrofarewnt a ffager. 7. Gwath, gwan a fas a ystyrddir sew linghedig sig ys nhomprênerewnt rhen sew alltr."

8. Sig ill Dôn llo hyspariaf di llâ syrs lla der inteir, e ys chalfarent a eddiffigar lla giwdad. 9. A es perch sa affell Babel – perch llâ ill Dôn ystyrdd llinghedig ill mun inteir. Di llâ ill Dôn llo hyspariaf syrs ffeig lla der inteir. [6]


  • Serbsce

4. Potom rjeknychu: „Nětko natwarmy město a wěžu, kotrejež wjeršk budźe hač do njebjes sahać! Sčińmy sej mjeno, zo so njebychmy po wšej zemi rozbrojili!“

5. Jahwe pak zestupi, zo by sej wobhladał město a wěžu, kotruž běchu ludźo natwarili. 6. A Jahwe rjekny: „Hlejće, su jedyn lud a rěča witcy jednu rěč. Tole je hakle spočatk jich činjenja, w přichodźe jim hižo ničo njebudźe njemóžne, štožkuli sej wumysla. 7. Tuž da zestupmy a zamućmy tam jich rěč, zo njeby žadyn druheho rěč hižo zrozumił!“ 8. Tuž jich Jahwe rozbroji wottam po wšej zemi, a dybjachu přestać město twarić. 9. Tohodla mjenuja jo Babel. Přetož tam je Jahwe zamućił rěč wšeje zemje, a wottam je jich Jahwe po wšej zemi rozbrojił. [7]

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  1. https://web.archive.org/web/20090529072556/http://hobbit.griffler.co.nz/introduction.html Strony Brithenig
  2. 2,0 2,1 Bowen J. T., Rhys Jones T. J., Welsh, Teach yourself books, 9. nakład, The English Universities Press Ltd, London 1974,s. 11-13 Citowanski zmylk Ungültiges <ref>-Tag. Der Name „Bowen“ wurde mehrere Male mit einem unterschiedlichen Inhalt definiert.; $2
  3. https://web.archive.org/web/20090529072556/http://hobbit.griffler.co.nz/introduction.html Strony Brithenig
  4. https://web.archive.org/web/20090529072556/http://hobbit.griffler.co.nz/introduction.html Strony Brithenig
  5. https://web.archive.org/web/20090529072556/http://hobbit.griffler.co.nz/introduction.html Strony Brithenig
  6. https://web.archive.org/web/20090529072556/http://hobbit.griffler.co.nz/introduction.html Strony Brithenig
  7. Swjate Pismo Stareho Zakonja I, Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1976
  • Higley, Sarah L., M/C Journal Vol 3 Issue 1. Citowane jako přikład a posteriori konstruowaneje rěče.
  • International Encyclopedia of Linguistics, William J. Frawley, Oxford University Press (C) 2003, p. 154

Eksterne wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije