Žołty hórkowc
| |
| Žołty hórkowc (Gentiana lutea) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| Asteridy Euasteridy I | |
| rjad: | (Gentianales) |
| swójba: | Hórkowcowe rostliny (Gentianaceae) |
| ród: | Hórkowc[1][2] (Gentiana) |
| družina: | Žołty hórkowc |
| wědomostne mjeno | |
| Gentiana lutea | |
| L. | |
Žołty hórkowc (Gentiana lutea) je rostlina ze swójby hórkowcowych rostlinow (Gentianaceae).
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Žołty hórkowc je 50 hač 140 cm wysoka, šěrozelena, sylna wjacelětna zelišćowa rostlina. Wona docpěwa šěrokosć wot 60 cm.
Pjenk je ruku tołsty.
Stołpiki su njerozhałuzowane.
Łopjena
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Łopjena su módrozelene, přez křiž napřećostejne a maja pjeć hač sydom wobłukojte nerwy. Wone su owalne a docpěwaja dołhosć wot hač do 30 cm.
Kćenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Złotožołte, krótko stołpikate kćenja steja w třojo- hač dźesaćikćenjowym njeprawym wokołku, kotrež w rozporach škličkojtych wysokich łopjenow rostu.
Rostlina rosće jara pomału a kćenje hakle ze dźesać lětami, móže so pak 40 hač 60 lět stari. Kćenja su přirunajo z druhimi encianowymi družinami jara jednory tworjene. Nektar so wotamknjenje poskićuje. Króna je likojta hač hwěžkojta a hač do spódka 5-6-kónčkata.
Symjenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Symjenja waža jenož něhdźe 0,001 g a so přez wětr rozšěrjuja. Kóžda rostlina płodźi něhdźe 10000 symjenjow.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rosće na suchich trawnikach, pastwach, płonych tymjenjach a w swětłych, na trawje bohatych lěsach.
Žołty hórkowc je wapnolubowacy a preferuje pastwišća, blokowe a wulke hona wot dólneho městna hač we wysokosći wot 2500 m NN, kotrež znajmjeńša nachwilnje włóžne a njekrute su.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Tuta družina je w Alpach a druhich hórstwa wot srjedźneje a južneje Europy rozšěrjena.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Korjenje so za zhotowjenje hórkowcoweho palenca wužiwaja. Hórke maćizny wotedaće slinow a žołdčiny pozbudźuja, při čimž amarogentin je najbóle hórka znata přirodna maćizna. Wón hišće w židšenju wot 1:58 000 000 hórko słodźi.
Lěkarske srědki z hórkowca pomhaja přećiwo bjezapetitnosći a bubnjenju.
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1stronje 118, 151.
- ↑ W internetowym słowniku: Enzian
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Einjährige und mehrjährige Pflanzen, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4469-1, strona 368 (němsce)
- Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 140 (němsce)
- Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, strona 286 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
Eksterne wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Žołty hórkowc. W: FloraWeb.de. (němsce)