Prušćina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Prūsiskai Bilā, Prūsiskan
prušćina
mortwa spočatk 18. lětstotka
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija indoeuropske rěče
družina pisma łaćonski alfabet
rěčne kody
ISO 639-2:

bat

ISO 639-3 (SIL):

prg]

karta
Rozšěrjene pruskich kmjenow w 13. lětstotku, po Encyclopaedia Lithuanica

Ze šěrym pozadkom: Galindojo su markěrowani jako Balća, ale nic jako Praprusojo

Regionaj Sasnia a Lubavia stej markěrowanej jako měšanej praprusko-słowjanskej regionaj

Wobdźěłać
p  d  w

Prušćina je mortwa baltiska rěč a jenički zwěsćeny zastupjer zapadobaltiskeje skupiny, mjeztym zo stej letišćina a litawšćina wuchodobaltiskej rěči. Wona je we 18. lětstotku doskónčnje wotemrěła.

Přikłady[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

přełožk sada
prušćina Prūsiskan
Halo Kaīls
Dobre ranje Kaīls Anksteīnai
Božemje Ērdiw
Dźakuju so Dīnka
kelko Kelli?
haj
Ni
Hdźe je kupjelnja? Kwēi ast Spektāstuba?

Słowoskład[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Slědowaca tabela pokaza někotre słowa z Elbingskeho wokabulara.

prušćina stara (delnjo)němčina 1350 němčina hornjoserbšćina
aglo Reyn Regen dešć
assanis Herbist Herbst nazyma
agins, ackis Ouge Auge woko
ape Vlys Fluss rěka
aubirgo Garbret Braten pječeń
auklextes Oberker Spreu pluwy
avis Ome Onkel wuj
birgakarkis Kelle Schöpfkelle čerpawa, čěrawa
buttan Hus Haus dom
cawx Tufel Teufel čert
dangus Hemel Himmel njebjo
dantis Czan Zahn zub
dantimax Czanfleysch Zahnfleisch dźasna
deywis Got Gott Bóh
dusi Sele Seele duša
estureyto Eudexe Eidechse ješćelca
gamdams, gandarus Storch Storch baćon
genne, genno Wip Frau žona
gorme Hiszcze Hitze horcota
goro Vuerstant Feuerstelle wohnišćo
grobis darm Darm črjewo
knaistis Brant Brand woheń
knapios, knapis Hanf Hanf konop
lituckekers linsen Linsen čóčki
luriay Mer Meer morjo
malun akela Moelrat Mühlenrad młynske koło
malunastabis Moelsteyn Mühlstein młynski kamjeń
maldenikis Kint Kind dźěćo
menso Vleysch Fleisch mjaso
mergo Jungvrowe Jungfrau knježna
nage Vues Fuß noha
nagepristis Czee Zeh palc (na noze)
pamatis Vussale Fußsohle póduš (nohi), stopa
panno Vuer Feuer woheń
pettis Schuld'blat Schulterblatt łopatka
pelanne Assche Asche popjeł
percunis Donner Donner hrimanje
rapa Engel Engel jandźel
sari Glut Glut žehliwe/žahle wuhlo
smonenawins Mensch Mensch čłowjek
smoy Man Mann muž
snaygis Sne Schnee sněh
werwirsis Lirche Lerche škowrončk
weware Eichhorn Eichhörnchen wjewjerčka
wupyan Wulken Wolken mróčele

Gramatika[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Prušćina je nimo femininuma a maskulinuma tež neutrum wobchowała, kaž słowjanske rěče a w přećiwku k wuchodobaltiskimaj rěčomaj litawšćina a letišćina.

  • Na př. assaran "jězor" (přirunaj litawski ežeras (m), letiski (narěč) ezers (m); čěski jezero (n), ruski озеро (n))
  • lunkan "łyko" (přirunaj litawski lankas (m), letiski loks (m); staroruski лыко (n))

Nimo třoch genusow běštej dwě gramatiskej čisle, singular a plural.

Deklinacija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Prušćína bě flektowaca rěč, kaž widźimy z deklinacije słowa stas "tón". Dospołne deklinaciske paradigmy substantiwow a pronomenow pak njejsu wobswědčene. Ale so zda, zo měješe prušćina kazusy nominatiw, genitiw, datiw, akuzatiw, wokatiw. Při tym bě akuzatiw najskerje kazus generalis po prepozicijach.

Wo wokatiwje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wokatiw wustupuje z wosebitej formu jenož we maskulinumowej o1-deklinaciji w singularje. Hewak bě identiski z nominatiwom.

1 po indoeuropskej gramatice.

Přikład stas "tón"[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Pad Singular, m Singular, f Singular, n Plural, m Plural, f Plural, n
Nominatiw stas stāi stan stāi stās stai
Genitiw stesse stesses stesse stēisan stēisan stēisan
Datiw stesmu stessei stesmu abo stesmā stēimans stēimans stēimans
Akuzatiw stan stan stan abo sta stans stans stans abo stas

Konjugacija[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wosoba boūt "być" Přełožk Komentar
1.sg. asmai, asmu sym
2.sg. assei (essei) sy
1.pl. asmai smy
2.pl. astai (estei) sće
3.sg./pl. ast (est, astits) je, stej, su Njebě rozdźěl mjez singularom a pluralom, kaž je za baltiske rěče typiske.

Ličbniki[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wot zakładnych ličbnikow su jenož někotre znate.

  • ains "jedyn" (přirunaj gotiski ains, łaćonski ūnus, litawski vienas, letiski viens)
  • dwai "dwaj" (přirunaj litawski (m), dvì (f), letiski divi)
  • abbai (nom.pl.) "wobě, wobaj", abbans (ak.pl.) (přirunaj litawski abù, letiski abi)
  • dessimpts "dźesać" (přirunaj litawski dešimt(is), letiski desmit(s))
  • tūsimtons (ak.pl.) "tysac"

Wot ordinalnych ličbnikow su znate 1. hač do 10. katechizmow dla.

  • pirmas "prěni" (přirunaj litawski pirmas, letiski pirms)
  • anters, antars "druhi" (přirunaj litawski antras, letiski ùotrs; sanskrit ántarah)
  • tirtis (m) "třeći", tirti (f) "třeća"
  • kettwirts "štwórty" (přirunaj litawski ketvirtas)
  • piencts "pjaty" (přirunaj litawski penktas, letiski pìektais; gotiski fimfta)
  • usts (II. kat.), uschts (III. kat.) a wuschts (I. kat.) "šesty" (nima podobnosć z litawskim šestas, letiskim sestais, sanskritskim sastháh, grjekskim έκτος a łaćonskim sextus, ale z litawskim ušės "šěsć tydźenjow žony, kotraž w njedźelach je")
  • septmas (II. a III. kat.), sepmas (I. kat.) "sedmy" (lit. septintas, starolitawski sekmas)
  • asmus "wosmy" (přirunaj starolitawski ašmas, dźensa aštuntas)
  • newints "dźewjaty"
  • dessimpts, dessimts "dźesaty" (přirunaj litawski dešimtas, letiski desmits)

Zasowožiwjenje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wot 21. lětstotka so prócuje wo wožiwjenje. Dźensa rěči něhdźe 2.000 ludźi prusce. (Žórło němska wikipedija)

Žórła[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

  • Rainer Eckert, Elvira-Julia Bukevičiūte, Friedhelm Hinze: Die Baltischen Sprachen, strony 20-21, 25-27, 47-49, 383-406, ISBN 3-324-00605-8


Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije