Žórłowy tekst za Letišćina sej wobhladać

{{infokašćik rěč
|Barba=Indoeuropska
|mjeno swójske=latviešu valoda
|mjeno serbske=Letišćina
|kraje=[[Letiska]]
|rěčnicy=2,2 milionaj
|klasifikacija=[[indoeuropske rěče]]
:[[baltiske rěče]]
::[[wuchodobaltiske rěče]]
:::[[letišćina]]
|hamtska rěč=[[Letiska]], [[Europska Unija]]
|iso_639-1=lv
|iso_639-2=lav
|iso_639-3=lav
|wikipedija=lv
}}

'''Letišćina''' (letisce ''latviešu valoda'') słuša do skupiny [[Baltiske rěče|baltiskich rěčow]]. Je zarjadniska rěč w [[Letiska|Letiskej]], hdźež ju rěči wokoło 2 milionaj ludźi.

== Klasifikacija ==
Letišćina je jedna z dweju eksistowaceju [[Baltiske rěče|baltiskeju rěčow]], podskupina  [[indoeuropske rěče|indoeuropskich rěčow]]. Letišćina a specialnje [[litawšćina]] so wobhladaja kaž najbóle archaiske z rěčanych indoeuropskich rěčow. Najbóle přiwuznych druhich indoeuropskich rěčow su [[słowjanske rěče|słowjanske]] a [[Germanske rěče|germanske]] rěče.

== Prawopis a wurjekowanje ==
Kaž wjetšina indeuropskich rěčow, letišćina wužiwa modifikowany [[łaćonski alfabet]] kotryž wobsahuje 33 pismikow. Alfabet njewužiwa pismiki ''q'', ''w'', ''x'', a ''y'', ale wón přidawaše pismiki ''ā'', ''č'', ''ē'', ''ģ'', ''ī'', ''ķ'', ''ļ'', ''ņ'', ''š'', ''ū'', a ''ž''. ''Ö'' so wužiwa jenož w latgaliskej narěči, dokelž jeho oficialne wužiće so skónčnył za čas [[1940.]]. Nimale kóždy [[fonem]] ma swójski pismik, tohodla so nimale přeco móžeja wědźeć wurjekowanje słowa hdyž so je čita. Jenož rozdźěl mjez /e/ a /ɛ/ zwjetša so njepisa.

=== Konsonanty ===
{| class="wikitable"
! class="hintergrundfarbe6" | Letisce
! class="hintergrundfarbe6" | [[Internationales Phonetisches Alphabet|IPA]]
! class="hintergrundfarbe6" | Serbsce
! class="hintergrundfarbe6" | Přikład
|- align="center"
| b || [{{IPA|b}}] || b || '''b'''ērns ‘dźěćo’
|- align="center"
| c || [{{IPA|ʦ}}]|| c || '''c'''ilvēks ‘čłowjek’
|- align="center"
| č || [{{IPA|ʧ}}] || č || '''č'''akls ‘pilny’
|- align="center"
| d || [{{IPA|d}}] || d || '''d'''iena ‘dźeń’
|- align="center"
| f || [{{IPA|f}}] || f || '''f'''abrika ‘fabrika’
|- align="center"
| g || [{{IPA|ɡ}}] || g || '''g'''ribēt ‘chcyć’
|- align="center"
| ģ || [{{IPA|ɟ}}] || etwa dj; eksaktnje akŽ madźarski „gy“ || '''ģ'''imene ‘swójba’
|- align="center"
| h || [{{IPA|x}}] || ch (kaž němsce machen) || '''h'''aoss ‘chaos’
|- align="center"
| j || [{{IPA|j}}] || j || '''j'''aka ‘jaka’
|- align="center"
| k || [{{IPA|k}}] || k || '''k'''akls ‘šija’
|- align="center"
| ķ || [{{IPA|c}}] || etwa tj (wie in tja); eksaktnje kaž madźarski „ty“ <br />abo islandske wurjekowanje wot kj w ''Reykjavík'' || '''ķ'''īmija ‘chemija’
|- align="center"
| l || [{{IPA|l}}] || skerje tołsty l (kaž němsce Trakl) || '''l'''abs ‘dobry’
|- align="center"
| ļ || [{{IPA|ʎ}}] || lj || '''ļ'''oti ‘jara’
|- align="center"
| m || [{{IPA|m}}] || m || '''m'''az ‘mało’
|- align="center"
| n || [{{IPA|n}}] || n || '''n'''ākt ‘přińć’
|- align="center"
| ņ || [{{IPA|ɲ}}] || nj || '''ņ'''emt ‘wzać’
|- align="center"
| p || [{{IPA|p}}] || p || '''p'''azīt ‘znać’
|- align="center"
| r || [{{IPA|r}}] || r (r z jazykowym kónčkom) || '''r'''edzēt ‘widźeć’
|- align="center"
| s || [{{IPA|s}}] || s || '''s'''acīt ‘prajić’
|- align="center"
| š || [{{IPA|ʃ}}] || š || '''š'''eit ‘tu’
|- align="center"
| t || [{{IPA|t}}] || t || '''t'''auta ‘lud’
|- align="center"
| v || [{{IPA|v}}] || w || '''v'''alsts ‘stat’
|- align="center"
| z || [{{IPA|z}}] || z || '''z'''ināt ‘wědźeć’
|- align="center"
| ž || [{{IPA|ʒ}}] || ž || '''ž'''urka ‚šćura‘
|}
Pismikaj ''h'' a ''f'' jenož w cuzych słowach abo [[požčonka|požčonkach]] wustupujetej.

=== Wokale ===
Letišćina rozeznawa w swójskich słowach pjeć wokalowych fonemow, z kotrychž /{{IPA|e}}/ a /{{IPA|æ}}/ so zwjetša samsnje jako ''e'' pisatej. Jenož w tak mjenowanym rozšěrjenym prawopisu so rozeznawatej, ale rozdźělnje wotwisnje wot awtorow. W požčonkach a cuzych słowach da so dalši wokal /{{IPA|o}}/ přidać. Wšě druhe wokale so w letišćinje narunaja.<ref name="holst-vokale">po ''Holst'', strony 39-45</ref>
{| class="wikitable"
|+ Wokale po Holst<ref name="holst-vokale"/>
!
! palatalne
! welarne
! uwularne
|-
| zawrjene
| {{IPA|i}}
| {{IPA|u}}
| {{IPA|ɑ}}
|-
| wotewrjene
| {{IPA|e}}
| {{IPA|æ}}
|
|}

{| class="wikitable"
|+ Tabela z přikładami
! class="hintergrundfarbe6" | Letisce
! class="hintergrundfarbe6" | [[Mjezynarodny fonetiski alfabet|IPA]]
! class="hintergrundfarbe6" | Serbsce
! class="hintergrundfarbe6" | Přikład
|- align="center"
| a || [{{IPA|a}}] || a || '''a'''kls ‘slepy’
|- align="center"
| ā || [{{IPA|aː}}] || ah || '''ā'''trs ‘spěšny’
|- align="center"
| e || [{{IPA|ɛ}}], [{{IPA|æ}}] || ä, druhdy jara wotewrjeny ä (kaž w jendźelskim ''hat'') || '''e'''zers ‘jězor’
|- align="center"
| ē || [{{IPA|ɛː}}], [{{IPA|æː}}] || äh, druhdy jara wotewrjeny ä (kaž w jendźelskim ''bad'') || '''ē'''st ‘jěsć’
|- align="center"
| i || [{{IPA|i}}] || i || '''i'''lgs ‘dołhi’
|- align="center"
| ī || [{{IPA|iː}}] || ie || '''ī'''ss ‘krótki’
|- align="center"
| o || [{{IPA|uɐ}}], [{{IPA|ɔ}}], [{{IPA|ɔː}}] || uo, wotewrjeny o || '''o'''zols ‘dub’, '''o'''pera ‘opera’
|- align="center"
| u || [{{IPA|u}}] || u || '''u'''guns ‘woheń’
|- align="center"
| ū || [{{IPA|uː}}] || uh || '''ū'''dens ‘woda’
|}
Wokale z makronom (tuž ''ā, ē, ī'' a ''ū'') so dołhe wurjekuja, přećiwo čemu normalne wokale su jara krótke, na kónc słowow su zwjetša lědma słušomne.

Pismik ''o'' so w prěnjotnje letiskich słowach jako [[diftong]] [{{IPA|uɐ}}], w požčonkach zwjetša jako [{{IPA|ɔ}}] abo [{{IPA|ɔː}}] wurjekuje.<ref name="holst-vokale"/> Dokelž diftongy njemóžeja dołhe abo krótke być, njeeksistuje ''o'' z makronom w letiskim pismje.

Nimo toho krótke njeakcentowane wokale móžeja so redukować, na př. ''bija'' „wón bě“ so  [{{IPA|bij}}] město [{{IPA|bijɑ}}] wurjekuje. A wokale móžeja so samo njespěwne być, na př.  ''cilvēki'' so jako [{{IPA|t͡silʋæ:ki̥}}] město [{{IPA|t͡silʋæ:ki}}] wurjekuje.<ref name="holst-vokale"/>

=== Přizwuk ===
Přizwuk z někotrymi wuwzaćemi je na prěnjej [[złóžka|złóžce]].

== Gramatika ==
Letišćina ma dwaj genusaj a numerusaj, a šěsć padow.

== Nóžki ==
<references/>

== Žórła ==
* {{Literatura
 |titul=Kauderwelsch 82, Lettisch Wort für Wort
 |awtor=Bernardo Christophe
 |nakładnistwo=Reise Know-how Verlag Peterv Rump GmbH
 |nakład=3.
 |lěto=2002
 |ISBN=3-89416-273-2
}}
* {{Literatura
 |titul=Lettische Grammatik
 |awtor=Jan Hendrik Holst
 |nakładnistwo=Helmut Buske Verlag
 |městno=Hamburg
 |lěto=2001
 |ISBN=3-87548-289-1
}}

== Wotkazy ==
{{wikisłownik|letišćina}}

{{Rěče Europskeje Unije}}
{{Baltiske rěče}}
{{Rq|rěč-zarodk|sources}}

[[Kategorija:Wuchodobaltiske rěče]]
[[Kategorija:Letišćina]]