K wobsahej skočić

Gallišćina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Podobne hesło Tutón nastawk z temu mortwa rěč je po hesle na druhi nastawk podobny. Druhe hesło Gelišćina ma temu žiwa keltiska rěč.
Gallišćina[1]
mortwa wot 6. lětstotka, snadź regionalnje hakle wot 10. lětstotka
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Indoeuropske rěče
Keltiske rěče
Kontinentalne keltiske rěče
Gallišćina[1]
družina pisma łaćonski alfabet, grjekski alfabet
rěčne kody
ISO 639-3 (SIL):

xtg Transalpinska gallišćina
xcg Cisalpinska gallišćina

Wobdźěłać
p • d • w

Gallišćina[1] bě keltiska rěč, kotraž bu w starowěku w Galliskej[2] rěčana. To su teritorije dźensnišich krajow:

Lepontišćina a Galatišćina běštej podobnej rěči, ale so wot někotrych awtorow za narěči matej. Wona je nimo Keltiberišćiny hłowne žórło za twjerdźowe keltiske rěče.

Dopokazy

Galliski tekst w grjekskim alfabeće. Namakany při Nîmes, dźensa w muzeju Calcet w Avignon

Dopokazy gallišćiny su znate w dwěmaj alfabetomaj, a to w grjekskim alfabeće (wot 3. lětstotka před našim ličenjom časa hač do spočatka 1. lětstotka našeho ličenja časa) a we łaćonskim alfabeće (wot kónca 1. lětstotka před našim ličenjom časa hač do kónca 4. lětstotka našeho ličenja časa).

Najwažnišej dopokazaj rěče stej Kalender wot Coligny (němsce Kalender von Coligny, 50-80) a grafiti wot Condetomagos (němsce Graffiti von Condetomagos, La Graufesenque, 1. lětstotk). Mało dlěšich tekstow su w łaćonskim alfabeće pisane. Při tym wołojowa plata wot Lezoux wobsahuje něhdźe 50 słowow, mjeztym zo plata wot Chamalières wobsahuje wjace hač 50 a plata wot Larzac samo wjace hač 160 słowow. Najwjace napismow je krótke a wobsahuje nimo mjenow jenož někotre stereotypiske rěčne wobroty.

Rěčne přiznamjenja

Indoeuropski *kw bu w gallišćinje do *p kaž w p-keltiskich rěčach přeměnjeny, kaž na př. petor- "štyri" (kaž tež we walizišćinje pedwar, ale nic w iršćinje ceathair; přir. łaćonske quatuor). Při tym w słowach kaž na př. Epona "konjowa Bohowka" gallišćina njeje p do b dale přeměniła, kaž na př. walizišćina ebol "žrěbjo". Ale iršćina samo c (z *q) do ch dale přeměniła, kaž na př. each "kóń" (přir. łaćonske equus "kóń").

Na rozdźěl wot kupokeltiskich rěčow wjele kóncowkow buchu wobchowane, kaž tež stary slěd słowow po SPO-šema. Nimo toho nazwukowa mutacija (němsce Anlautmutation) njebě w gallišćinje.

Městne mjena

Mnoholičbne městne mjena zapadneje Europy pochadźa z gallišćiny, kaž na přikład Bordeaux z Burdigalia[3], Wien z Vindobona[3], Genf z Genava[3] a Zürich z Turicon[3]. Samo galliske sufiksy namakaja so w městnych mjenach, kaž na př. -ac w formje -ac w Bretanji (St-Briac), w formje -ai abo -y w sewjernej Francoskej (Virtai, Vitry, Argancy z Argentiacum[4], Orly z Aureliacum[4]) a w formje -ac w juhu (Cognac, Vitrac). Ale tež w Němskej so warianće tutoho sufiksa namakatej, a to -ach a -ich, na př. Andernach z Antunnacum.[4]

Słowoskład

Słowoskład gallišćiny je jenož zdźěla znaty.

  • allos[5] "druhi"
  • ater[5] "nan"
  • aus[5] "wucho"
  • bardos[5] "poet"
  • beber, bibro-[5] "bobr"
  • bekos[5] "pčołka"
  • beremi[3] "ja njesu"
  • briga[5] "hórka"
  • cambios[5] "wuměna"
  • carros[5][3] "wóz"
  • dumno-[5] "swět"
  • dunum[5] "fort"
  • eimu[5] "dźemy"
  • epos, eqwos[5] "kóń"
  • giam-[5] "zyma"
  • nemeton[5] "templ"
  • oinos[5] "jedyn"

Přikład

Gallišćina Němčina
Segomaros Ouilloneos tooutious Namausatis eiōrou Bēlēsami sosin nemēton. Segomaros, Sohn des Villū, Bürger von Nîmes, weihte (oder stiftete) der Belesama dieses Heiligtum.[6]
Segomaros, syn Villu, měšćan Nîmesa, je Belisamje tutu swjatnicu wěnował (abo darował).

Nóžki

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom galliski.; Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom Galliska. (W słowniku stej jenož słowje za gallisch a Gallien, tak zo tuta forma so analogisce po druhich mjenach rěčow twori.)
  2. ↑ Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 131, pod hesłom Galliska.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Hlej při Cherpillod
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Hlej Maier, strona 96, pod hesłom Ortsnamen
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 Hlej při Wordgumbo
  6. ↑ Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs, Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49470-6, str. 16.

Žórła

  • André Cherpillod: Monato. Nr. 6, Flandra Esperanto-Ligo, 1998, ISSN 0772-456-X, La galla, ĉu malaperinta?, str. 16 a 17 (http://www.esperanto.be/fel/mon/006035.html). (eo)
  • Harald Haarmann: Lexikon der untergegangenen Sprachen. Verlag C.H.Beck, 2002, ISBN 3-406-47596-5, str. 74-75. (němsce)
  • Helmut Glück (wud.): Metzler Lexikon Sprache. J.B. Metzler, Stuttgart, Weimar 1993, ISBN 3-476-00937-8, str. 203. (němsce)
  • Bernhard Maier: Kleines Lexikon der Namen und Wörter keltischen Ursprungs. Verlag C.H.Beck, München 2003, ISBN 3-406-49570-6. (němsce)
  • W.B. Lockwood: Überblick über die indogermanischen Sprachen. Gunter Narr Verlag, Tübingen 1979, ISBN 3-87808-100-6, str. 76-78, 96. (němsce)

Eksterne wotkazy

Keltiske rěče
kupske keltiske rěče goidelske (gelske) rěče iršćina - manšćina† - šotiska gelšćina
britanske rěče bretonšćina - kornišćina - kumbrišćina† - walizišćina
twjerdźowe keltiske rěče galatšćina† - gallišćina† - keltiberišćina† - lepontšćina† - norišćina†
† mortwe


Předłoha:Link FA

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije