Commonwealth

Commonwealth abo oficielnje Commonwealth of Nations je mjezystatny zwjazk, kotryž wobsteji předewšěm ze Zjednoćeneho kralestwa Wulkeje Britaniskeje a Sewjerneje Irskeje a jeho něhdyšich kolonijow. Załoženje a institucionalizacija tutoho zwjazka spočatk 20. lětstotka bě reakcija Zjednoćeneho kralestwa na prócowanja jeho teritorijow Kanada, Južna Afrika, Awstralska a Nowoseelandska wo njewotwisnosć, zo by tute dale z Britiskim mócnarstwom zwjazała.

Po přistupach Indiskeje (1947), Ceylona (1948) a Pakistana (1949), kotrež do jich njewotwisnosće k Britiskemu mócnarstwu słušachu, nasta moderny Commonwealth (New Commonwealth). 1957 přistupi něhdyša kolonija Ghana jako prěni srjedźoafriski kraj. Commonwealth bywaše hromadźišćo něhdyšich britiskich kolonijow; při tym njeje wot wuwołanja republiki hižo trěbne, zo připóznaja čłonske staty britisku kralownu tež jako swójsku statnu hłowu. Dla dekolonizacije přiběraše ličba čłonow wot wósom w lěće 1955 na 20 w lěće 1964. Z Commonwealtha nasta multietniska a multikulturna organizacija. 1995 přistupi Mosambik jako prěni kraj, kotryž ženje britiska kolonija njebě; w lěće 2009 slědowaše Ruanda jako něhdyša belgiska kolonija.

Dźensa ma Commonwealth 53 čłonskich statow, z kotrychž je 16 (tak mjenowane Commonwealth Realms) w personalnej uniji ze sobu zwjazane. W tutych krajach je britiski kral Charles III. oficielny hłowa stata. Zo bychu swoju njewotwisnosć wuzběhnyli, mjenuja jeho pak w jednotliwych krajach oficielnje jako King of Canada, King of Australia, King of New Zealand atd.

Dźensa su nimale 30 % swětoweho wobydlerstwa – cyłkownje wjace hač dwě miliardźe ludźi – w statach Commonwealtha žiwe.

Zarjad

Oficielna hłowa Commonwealtha je britiski kral abo britiska kralowna. Nimo toho eksistuje Commonwealth Office w Londonje, kotrež rjaduje wšědne naležnosće. Šef tutoho zarjada je generalny sekretar.

Generalni sekretarojo

mjeno	ródny kraj	nastup zastojnstwa	kónc zastojnstwa
Arnold Smith	Kanada	1. julija 1965	30. junija 1975
Shridath Ramphal	Guyana	1. julija 1975	30. junija 1990
Emeka Anyaoku	Nigerija	1. julija 1990	31. měrca 2000
Don McKinnon	Nowoseelandska	1. apryla 2000	31. měrca 2008
Kamalesh Sharma	Indiska	1. apryla 2008	w zastojnstwje

Předsydźa

mjeno	ródny kraj	nastup zastojnstwa	kónc zastojnstwa
Thabo Mbeki	Južna Afrika	12. nowembra 1999	2. měrca 2002
John Howard	Awstralska	2. měrca 2002	5. měrca 2003
Olusegun Obasanjo	Nigerija	5. decembra 2003	25. decembra 2005
Lawrence Gonzi	Malta	25. nowembra 2005	23. nowembra 2007
Yoweri Museveni	Uganda	23. nowembra 2007	27. nowembra 2009
Patrick Manning	Trinidad a Tobago	27. nowembra 2009	25. meje 2010
Kamla Persad-Bissessar	Trinidad a Tobago	26. meje 2010	28. oktobra 2011
Julia Gillard	Awstralska	28. oktobra 2011	27. junija 2013
Kevin Rudd		27. junija 2013	18. septembra 2013
Tony Abbott		18. septembra 2013	15. nowembra 2013
Mahinda Rajapaksa	Sri Lanka	15. nowembra 2013	w zastojnstwje

Čłonske staty

Antigua a Barbuda (1981)
Awstralska (1931)
Bahamy (1973)
Bangladeš (1972)
Barbados (1966)
Belize (1981)
Botswana (1966)
Brunei (1984)
Cypernska (1961)
Dominika (1978)
Fidźi (1970) – 1987 wustupili a 1997 znowa přistupili, 2000–01 suspendowane, wot septembra 2009 znowa suspendowane
Ghana (1957)
Grenada (1974)
Guyana (1966)
Indiska (1947)
Jamaika (1962)
Južna Afrika (1931) – 1961 wustupiła, 1994 znowa přistupiła
Kamerun (1995) – jenož mjeńša połojca běše z britiskej koloniju
Kanada (1931)
Kenija (1963)
Kiribati (1979)
Lesotho (1966)
Malajzija (1957)
Malawi (1964)
Malediwy (1982)
Malta (1964)
Mauritius (1968)
Mosambik (1995) – ženje njebě britiska, ale portugalska kolonija
Namibija (1990) – běše hač do lěta 1919 němska kolonija a steješe potom pod južnoafriskim zarjadnistwom. Jeničce kónčiny wokoło Walvisbay běchu z dźělom britiskeho mócnarstwa.
Nauru (1999)
Nigerija (1960) – wot 1995 do 1999 suspendowana
Nowoseelandska (1931)
Pakistan (1947) – 1972 wustupił, 1989 znowa přistupił, wot 1999 do 2004 suspendowany, 2007–08 znowa suspendowany
Papuwa-Nowa Gineja (1975)
Ruanda (2009) – ženje njebě britiska kolonija, ale najprjedy němska a potom belgiska
Salomony (1978)
Sambija (1964)
Samoa (1970)
Seychelle (1976)
Sierra Leone (1961)
Singapur (1965)
Sri Lanka (1948)
St. Kitts a Nevis (1983)
St. Lucia (1979)
St. Vincent a Grenadiny (1979)
Swaziska (1968)
Tansanija (1961)
Tonga (1970)
Trinidad a Tobago (1962)
Tuvalu (1978)
Uganda (1962)
Vanuatu Vanuatu (1980)
Zjednoćene kralestwo (1931)