K wobsahej skočić

Bislamšćina

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Bislama
Bislamšćina
kraje Vanuatu, Nowa Kaledoniska
rěčnicy 210.000
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija Kreolske rěče
Na Jendźelšćinje bazowace
Pacifiske
Bislamšćina
družina pisma łaćonski alfabet
oficielny status
hamtska rěč VanuatuVanuatu Vanuatu
rěčne kody
ISO 639-1:

bi

ISO 639-2:

bis

ISO 639-3 (SIL):

bis

Wobdźěłać
p • d • w

Bislamšćina, tež Bislama, je jedna z hamtskich rěčow republiki Vanuatu a zdobom Lingua franca mjez 108 rozdźělnymi rěčemi (rěči »Aore« a »Ifo« so hižo njerěčitej), kotrež so we Vanuatu rěča.

90 % Ni-Vanuatu (wobydlerjow Vanuatua) wužiwa Bislama jako druhu rěč, 10 % – znajmjeńša młoda generacija z wobeju městow Port Vila a Santo – jako prěnju rěč; nimo toho so wot wjace hač 1.200 ludźi w Nowej Kaledoniskej rěči. Wona liči k pacifiskim na jendźelšćinje bazowacym kreolskim rěčam. Dla stawiznow Vanuatua ma wona wjele požčonkow z francošćiny a z melanesiskich rěčow. Syntaksa je sylnje melanesisce charakterizowana. Zdźěla je Pidźinej na Salomonach, tokpisinšćinje (Papuwa-Nowa Gineja) a Broken of the Torres Strait (Queensland, Awstralska) podobna.

SIL-Code: BCY
ISO 639-1: bi
ISO 639-2: bis

Stawizny

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Kupy dźensnišeho Vanuatua buchu před někotrymi tysac lětami wot Melanezičanow wusydlowane, kotřiž rozdźělne oceaniske rěče na kupy přinjesechu. Wjele wsow mějachu lědma kontakt jedyn k druhemu, tak zo so wulka mnohostronskosć na rěčach wuwiwaše (Vanuatu ma najwjetšu rěčnu hustosć). Europjenjo přińdźechu hakle w srjedźišću 19. lětstotka na kupy – znajmjeńša Britenjo a Francozy, kotřiž tam de:Sandelholz wotkrywachu a plahowachu. Wóni rekrutowachu wjele Ni-Vanuatuow k dźěłu na plantažach cokorinow w Queensland. Za čas Druheje Swětoweje wójny dyrbjachu wjele Ni-Vanuatuow na ameriskich wojerskich bazach dźěłać. Z wjelerěčneje situacije nastawaše najprjedy jendźelski pidźin, kotryž bu wot generacije ke generaciji dale daty a k dźensnišej kreolskej rěči Bislama bywaše. Mjeno so hodźi wot Beach-la-Mar wotwodźić, kotrež sam z francoskeho biche de mer (mórski kórki, němsce: Seegurke) pochadźa. W 19. lětstotku buchu mórske kórki na kupach we wulkej měrje žnjate a sušene. Wot dźěłaćerjow tehdy rěčany pidźin bu z tutym činom asociěrowany, tak zo so mjeno rěče etablěrowaše.

Situacija

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Vanuatu je (nimo na př. Haitija) jedyn mało statow, w kotrychž so kreolska rěč k hamtskej rěči činješe. Přičina bě wěsće, zo komunalne politikarjo problem z jendźelšćinu abo francošćinu njerěčacym wobydlerstwom měješe. Parlament, rozhłosowe wusyłanja, nowiny wužiwaja předewšěm Bislamšćinu. Hakle nětko so w zakładnych šulach kraja započnje, tež Bislamšćinu wučić.

Fonetika

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Bislamšćina ma pjeć wokalow, a to a, e, i, o, u. Nimo toho diftongi ae, oe a ao wustupuja.[1]

Bilabial Labiodental Alweolar Palatal Welar Glotal
Plosive p b t d j /c/ k g
Nazal m n ng /ŋ/
Frikatiw f v s h
Aproksimant r /ɹ/ y /j/ w
Lateralny aproksimant l
Fonetiska wariacija

Wotwisnje wot regionalnych rěčow fonetiska wariacija wustupuje.[2]

  • mjez spěwnymi a njespěwnymi konsonantami, na př.d a t, dok, tok (jendźelsce: dog) "pos", tok (jendźelsce: talk)[2]
  • rozeznawanje mjez f a v, na př. Vanuatu, Fanuatu[2]
  • kombinacije z eksploziwneho zwuka a nazala, na př. stampa, stamba (jendźelsce: stump) "pjenk"[2]
  • rozeznawanje mjez p a f, na př. pig, fig (jendźelsce: pig) "swinjo", faea, paea (jendźelsce: fire) "woheń"[3]
  • wupušćenje h, na př. biaen, bihaen (jendźelsce: behind) "po", harem, arem (jendźelsce: hear) "słyšeć, čuć, ...", přidaće h, na př. ae, hae (jendźelsce: eye) "wóčko"[3]

Gramatika

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Bislamšćina ma podobne pronomeny kaž Tokpisinšćina.[4][5][6]

Singular Dual Trial Plural
1. ekskluziwny mi
(ja) 		mitufala, mituvala
(wón/wona a ja) 		mitrifala
(wobaj a ja) 		mifala, mivala
(woni/wone a ja)
1. inkluziwny - yumitu(fala), yumituvala
(ty a ja) 		yumitrifala
(mój a ja) 		yumi
(wy a ja)
2. yu
(ty) 		yutufala
(wój) 		yutrifala
(wy tři/třo) 		yufala, yuvala
(wy štyri/štyrjo abo wjace)
3. em, hem
(wón/wona) 		tufala, tuvala, tugeta
(wonaj/wonej) 		trifala
(woni třo/wone tři) 		ol, olgeta
(woni štyrjo/wone štyri abo wjace)

Leksika

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Bislama je jednora a harmoniska rěč z něhdźe 2.800 słowami. Hłowny dźěl leksika pochada z Jendźelšćiny 19. lětstotka, a to něhdźe 90 %. Zbytk pochadźa z lokalnych rěčow (něhdźe 3,75 %; na př. nawita "sepija, čornica"), z francošćiny (mjez 6 a 12 %; na př. pamplimus "pamplmuza") a druhich rěčow (něhdźe 0,25; z portugalšćiny je pikinini "dźěćo")[7].

Přikłady:

Bislama Jendźelsce Němsce Serbsce
brij bridge Brücke móst
buluk wot bullock Ochse woł
masket musket Gewehr třělba
giaman starojendź. gammon betrügen jebać, wobsudźić
puskat wot pussy cat Katze kóčka
Tank yu tumas Thank you very much Vielen Dank Dźakuju so
Yu gat…? Do you have…? Haben Sie/Hast Du ...? Maš/Maće ...?
Mi wantem samting long kakae. I am hungry/I want something to eat. Ich bin hungrig. Sym hłódny.

Dla wliwa oceaniskich rěčow přeměnješe so tež často woznam z jendźelšćiny pochadźacych słowow.

Přikłady:

Bislama Jendźelsce Němsce Serbsce
han hand Finger, Hand, Arm porst, ruka
leg leg Fuß od. Bein noha
harem harem Sinne (hören, fühlen, etc.) słyšeć, čuć atd.
mama[8] biological mother; mother' sisters Mutter; Mutters Schwester mać; sotry maćerje

Njemały dźěl leksiki pochadźa tež z francošćiny.

Přikłady:

bislama francosce němsce serbsce
bonane bonne année Neujahrsfeier swjedźeń na Nowe lěto
kabine cabinet Toilette toaleta
pima piment Chili chili

Přikłady melanesiskeho wliwa:

  • Nambawan - ekscelentny
  • kakae - cyroby, jědź
  • pikinini - dźěćo

Dla snadneho słowoskłada so často jara wobrazne přepisowanja wužiwa.[8]

  • mama loa "wustawa" (po słowje "maćerski zakoń", jendźelsce: mother law)[8]
  • blufis "?" (po słowje "čorna ryba", jendźelsce: blue fish)[8]
  • hanbom "granata (po słowje "rukowa bomba", jendźelsce: hand/arm bomb)[8]

Přikładowy tekst

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Tekst z Bible Předłoha:B:

Tufala i stap yet long Betlehem, nao i kam kasem stret taem blong Meri i bonem pikinini. Nao hem i bonem fasbon pikinin blong hem we hem i boe. Hem i kavremapgud long kaliko, nao i putum hem i slip long wan bokis we oltaim ol man oli stap putum gras long hem, blong ol anamol oli kakae. Tufala i mekem olsem, from we long hotel, i no gat ples blong tufala i stap.

(2. Kapitel: Die Geburt Jesu - Während sie dort waren, geschah es, daß sich die Tage erfüllten, da sie gebären sollte, und sie gebar ihren erstgeborenen Sohn, hüllte ihn in Windeln und legte ihn in eine Krippe, weil nicht Platz für sie war in der Herberge).

Nóžki

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  1. ↑ W pdf-dataji faculty, strona 8
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 W pdf-dataji faculty, strona 9
  3. ↑ 3,0 3,1 W pdf-dataji faculty, strona 10
  4. ↑ Boretzky, strona 161. Ale tam njejsu trialne formy.
  5. ↑ Hlej při e-gli.com
  6. ↑ W pdf-dataji faculty, strona 13
  7. ↑ W pdf-dataji faculty, strona 11
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 W pdf-dataji faculty, strona 12

Žórła

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  • Norbert Boretzky, Werner Enninger, Thomas Stolz (wud.): Akten des 2. Essener Kolloquiums über "Kreolsprachen und Sprachkontakte". Studienverlag Dr. N. Brockmeyer, Bochum 1986, ISBN 3-88339-476-9.

Wotkazy

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Wikipedia
Wikipedia
 Wikipedija w Bislama
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije