Běrnjacy ryženk
| |
| Běrnjacy ryženk | |
| systematika | |
|---|---|
| domena | Eukaryoty |
| swět | Zwěrina |
| rjadownja: | Insekty (Insecta) |
| rjad: | Bruki (Coleoptera) |
| swójba: | Ryženki (Chrysomelidae) |
| podswójba: | Chrysomelinae |
| ród: | Ryženk (Leptinotarsa) |
| družina | Běrnjacy ryženk |
| wědomostne mjeno | |
| Leptinotarsa decemlineata | |
| Say (1824) | |
Běrnjacy ryženk (Leptinotarsa decemlineata) je bruk ze swójby ryženkow (Chrysomelidae) z porjada (Coleoptera).
Wědomostne mjeno[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Po němskej wikipediji wědomostne mjeno Leptinotarsa decemlineata woznamjenja němsce někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbsce potajkim "lochka noha ze dźesać smužkami" abo "dźesaćsmužkowa lochka noha".
Wopis[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
7 hač 15 milimetrow dołhi běrnjacy ryženk je žołty, při čim jeho šijowa taflička (němsce de:Halsschild) čorne blečki ma a na třěškach (tež pokryw křidłow) dźesać ćěmnych podołhostnych smužkow je.
Rozšěrjenje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Bruk je swětadaloko rozšěrjeny. Originalnje pochada, kaž tež běrnowa rostlina, z Ameriki. Jeho originalna ameriska domizna ležeše w zwjazkowym staće Colorado. W Ameriskej jendźelšćinje bu běrnjacy ryženk tež "Colorado beetle" mjenowany. Jeho originalna picowa rostlina bě de:Büffelklette, kotraž tež k swójbje wrónidłowych rostlinow słuša. Přechod na běrnu so poprawom připadnje stał. Přez předobywanje běłych sydlerjow a z nimi jich běrnjacymi rostlinami) bu brukej jeho nowa picowa rostlina praktisce napřećo přinjesata.
W Europje był běrnjacy ryženk prěni raz w lěće 1877 w přistawach wot Liverpool a Rotterdam zawohladany. W Němske su prěnje namakanki za Mülheim am Rhein a Torhow (Sakska) tež za lěćo 1877 dopokazowane. Hižo w tutym času bu wo njesnadnych napinanjach rozprawjene, plagu zamjezować. W lětomaj 1887 a 1914 su nowe wulke nadpadowe wuchadźišća w Europje wustupowali. W lěće 1922 so je běrnjacy ryženk na wulkej šěrokosći skónčnje wot wuchoda her do znutřkowneho kraja předobywał a 250 km² běrnjacych wobrostow wokoło Bordeaux skóncował. W lěće 1936 je po Rynje dochadźał a so z spěšnosću wot 20-30 km na lěće do wuchoda rozšěrjował. W lěće 1945 je na Łobjo dochadźał, w lěće 1950 na Odru. W lěće 1960 je skónčnje Pólsku přeprěkował a UdSSR docpěł. W Europje běrnjacy ryženk žane přirodne žratne njepřećele nima, jeho warnowace barby su jeho optimalnje škitali (hlej tež Mimikry wosy). Hakle w poslednich lětdźesatkach su domjace ptače družiny započinali, kaž bažanty, běrnjacy ryženk jako žratwa akceptować. Nimo toho přepytuja, nad brukowej plagu z chemikalijow a zaměrne inficěrowanje brukow z wěstymi bakterijowymi kmjenami dobyć.
██ Wuchadźišćo běrnjaceho ryženka
██ Dźensniše rozšěrjenje bruka
██ Wuchadźišćo běrny
Dźensniše rozšěrjenje bruka a běrny
Pica[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Běrnjacy ryženk a jeho larwy su žiwe wot dźělow běrnjaceje rostliny (a druhich wrónidłowych rostlinow ). Wottud tež mjeno "běrnjacy ryženk". Běrnjace ryženki móžeja w krótkim času cyłe poła donaha wužrać.
Wuwiće[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Bruki wotpołožuja w juniju na łopjenowych delnich stronach běrnjacych rostlinow kóždy raz pakety z 20-80 oranžožołtych jejkow. Cyle su na sančka něhdźe 1200 jejkow. Z jejkow so po 3 hač 12 dnjach larwy wulahnu. Su čerwjenojte a maja na bokach a na hłowje čorne dypki. Larwy jara spěšnje wurostu a so tři raz slěkaja. Po 2 hač 4 tydźenjach lězu do zemje, zo by so tam zakuklowali. Něhdźe po dalšimaj tydźenjomaj wulězu běrnjace ruženki, kotrež pak hišće znajmjeńša tydźeń w pódźe wostanu. Wob lěto je jedna abo dwě brukowej generaciji, při čimž so w srjedźnej Europje jenož jedna generacija wuwiwa, w ćoplišich regionach porno tomu hač do třoch generacijow. Běrnjace ryženki přezymuja we pódźe.
Žórło[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwjazk, ISBN 3-411-12023-1, strona 71 (němsce)
- Welcher Käfer ist das?, Kosmos, ISBN 3-440-05728-3 (z němskej wikipediji)
