Běrnjacy ryženk

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije
Běrnjacy ryženk
Běrnjacy ryženk
systematika
domena Eukaryoty
swět Zwěrina
rjadownja: Insekty (Insecta)
rjad: Bruki (Coleoptera)
swójba: Ryženki (Chrysomelidae)
podswójba: Chrysomelinae
ród: Ryženk (Leptinotarsa)
družina Běrnjacy ryženk
wědomostne mjeno
Leptinotarsa decemlineata
Say (1824)
Wobdźěłać
p  d  w

Běrnjacy ryženk (Leptinotarsa decemlineata) je bruk ze swójby ryženkow (Chrysomelidae) z porjada (Coleoptera).

Wědomostne mjeno[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Po němskej wikipediji woznamjenja wědomostne mjeno Leptinotarsa decemlineata němsce někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbsce potajkim "lochka noha ze dźesać smužkami" abo "dźesaćsmužkowa lochka noha".

Wopis[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

7 do 15 milimetrow dołhi běrnjacy ryženk je žołty, při čimž ma jeho šijowa taflička (němsce de:Halsschild) čorne blečki a na třěškach (tež pokryw křidłow) je dźesać ćěmnych podołhostnych smužkow.

Rozšěrjenje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Bruk je po cyłym swěće rozšěrjeny. Prěnjotnje pochadźa, kaž tež běrnowa rostlina, z Ameriki. Jeho prěnjotna ameriska domizna ležeše w zwjazkowym staće Colorado. W ameriskej jendźelšćinje mjenuja běrnjacy ryženk tež "Colorado beetle". Jeho poprawna picowa rostlina bě de:Büffelklette, kotraž tež do swójby wrónidłowych rostlinow słuša. Přechod na běrnu sta so poprawom připadnje. Přez předobywanje běłych sydlerjow a z nimi běrnow) donjesechu brukej jeho nowu picowu rostlinu praktisce napřećo.

W Europje wuhladachu běrnjaceho ryženka prěni raz w lěće 1877 w přistawomaj Liverpoola a Rotterdama. W Němskej su prěnje dopokazane namakanki z Mülheima nad Rynom a Torhowa (Sakska) tež z lěća 1877. Hižo w tutym času rozprawješe so wo njesnadnych napinanjach, plagu wobmjezować.

W lětomaj 1887 a 1914 wustupichu nowe wulke nadpady w Europje. W lěće 1922 je so běrnjacy ryženk na wulkej šěrokosći skónčnje wot wuchoda sem do nutřkowneho kraja předobywał a 250 km² běrnjacych polow wokoło Bordeauxa skóncował. W lěće 1936 je po Rynje dochadźał a so ze spěšnosću wot 20 do 30 km wob lěto do wuchoda rozšěrjował. W lěće 1945 bě Łobjo docpěł, w lěće 1950 Wódru. W lěće 1960 bě skónčnje Pólsku přeprěkował a tehdyši Sowjetski zwjazk docpěł.

W Europje běrnjacy ryženk žanych přirodnych žernych njepřećelow nima, jeho warnowace barby su jeho optimalnje škitali (hlej tež mimikry wosy). Hakle w zašłych lětdźesatkach su domjace ptače družiny kaž bažant započeli, běrnjaceho ryženka jako žratwu přiwzać.

Nimo toho přepytuja, kak hodźi so brukowa plaga z chemikalijemi a zaměrnym inficěrowanjom brukow z wěstymi bakterijowymi kmjenami wobmjezować.


Pućej bruka a běrny

██ Wuchadźišćo běrnjaceho ryženka

██ Dźensniše rozšěrjenje bruka

██ Wuchadźišćo běrny

Dźensniše rozšěrjenje bruka a běrny


Pica[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Běrnjacy ryženk
Jejka běrnjaceho ryženka
larwy běrnjaceho ryženka
larwa běrnjaceho ryženka

Běrnjacy ryženk a jeho larwy su žiwe wot dźělow běrnjaceje rostliny (a druhich wrónidłowych rostlinow ). Wottud tež mjeno "běrnjacy ryženk". Běrnjace ryženki móžeja za krótki čas cyłe pola wužrać.

Wuwiće[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Bronzowa statura běrnjaceho ryženka w Hédervár, Madźarska

Bruki wotpołožuja w juniju na delnim boku łopješkow běrnjacych rostlinow kóždy raz pakćiki z 20-80 oranžožołtych jejkow. Cyłkownje su na sančka něhdźe 1200 jejkow. Z jejkow so po třoch do 12 dnjach larwy wulahnu. Su čerwjenojte a maja na bokomaj a na hłowje čorne dypki. Larwy jara spěšnje wurostu a so trójce slěkaja. Po dwěmaj do štyrjoch tydźenjach zalězu do zemje, zo bychu so tam zakuklowali. Něhdźe po dalšimaj tydźenjomaj wulězu běrnjace ryženki, kotrež pak hišće znajmjeńša tydźeń w pódźe wostanu. Wob lěto je jedna abo dwě brukowej generaciji, při čimž so w srjedźnej Europje jenož jedna generacija wuwiwa, w ćoplišich regionach porno tomu hač do třoch generacijow. Běrnjace ryženki přezymuja w pódźe.

Žórło[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Commons
Commons
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije