Běrnjacy ryženk
| |
| Běrnjacy ryženk | |
| systematika | |
|---|---|
| domena | Eukaryoty |
| swět | Zwěrina |
| rjadownja: | Insekty (Insecta) |
| rjad: | Bruki (Coleoptera) |
| swójba: | Ryženki (Chrysomelidae) |
| podswójba: | Chrysomelinae |
| ród: | Ryženk (Leptinotarsa) |
| družina | Běrnjacy ryženk |
| wědomostne mjeno | |
| Leptinotarsa decemlineata | |
| Say (1824) | |
Běrnjacy ryženk (Leptinotarsa decemlineata) je bruk ze swójby ryženkow (Chrysomelidae) z porjada (Coleoptera).
Wědomostne mjeno
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Po němskej wikipediji woznamjenja wědomostne mjeno Leptinotarsa decemlineata němsce někak "Zehnstreifen-Leichtfuß" a serbsce potajkim "lochka noha ze dźesać smužkami" abo "dźesaćsmužkowa lochka noha".
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]7 do 15 milimetrow dołhi běrnjacy ryženk je žołty, při čimž ma jeho šijowa taflička (němsce de:Halsschild) čorne blečki a na třěškach (tež pokryw křidłow) je dźesać ćěmnych podołhostnych smužkow.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Bruk je po cyłym swěće rozšěrjeny. Prěnjotnje pochadźa, kaž tež běrnowa rostlina, z Ameriki. Jeho prěnjotna ameriska domizna ležeše w zwjazkowym staće Colorado. W ameriskej jendźelšćinje mjenuja běrnjacy ryženk tež "Colorado beetle". Jeho poprawna picowa rostlina bě de:Büffelklette, kotraž tež do swójby wrónidłowych rostlinow słuša. Přechod na běrnu sta so poprawom připadnje. Přez předobywanje běłych sydlerjow a z nimi běrnow) donjesechu brukej jeho nowu picowu rostlinu praktisce napřećo.
W Europje wuhladachu běrnjaceho ryženka prěni raz w lěće 1877 w přistawomaj Liverpoola a Rotterdama. W Němskej su prěnje dopokazane namakanki z Mülheima nad Rynom a Torhowa (Sakska) tež z lěća 1877. Hižo w tutym času rozprawješe so wo njesnadnych napinanjach, plagu wobmjezować.
W lětomaj 1887 a 1914 wustupichu nowe wulke nadpady w Europje. W lěće 1922 je so běrnjacy ryženk na wulkej šěrokosći skónčnje wot wuchoda sem do nutřkowneho kraja předobywał a 250 km² běrnjacych polow wokoło Bordeauxa skóncował. W lěće 1936 je po Rynje dochadźał a so ze spěšnosću wot 20 do 30 km wob lěto do wuchoda rozšěrjował. W lěće 1945 bě Łobjo docpěł, w lěće 1950 Wódru. W lěće 1960 bě skónčnje Pólsku přeprěkował a tehdyši Sowjetski zwjazk docpěł.
W Europje běrnjacy ryženk žanych přirodnych žernych njepřećelow nima, jeho warnowace barby su jeho optimalnje škitali (hlej tež mimikry wosy). Hakle w zašłych lětdźesatkach su domjace ptače družiny kaž bažant započeli, běrnjaceho ryženka jako žratwu přiwzać.
Nimo toho přepytuja, kak hodźi so brukowa plaga z chemikalijemi a zaměrnym inficěrowanjom brukow z wěstymi bakterijowymi kmjenami wobmjezować.
██ Wuchadźišćo běrnjaceho ryženka
██ Dźensniše rozšěrjenje bruka
██ Wuchadźišćo běrny
Dźensniše rozšěrjenje bruka a běrny
Pica
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Běrnjacy ryženk a jeho larwy su žiwe wot dźělow běrnjaceje rostliny (a druhich wrónidłowych rostlinow ). Wottud tež mjeno "běrnjacy ryženk". Běrnjace ryženki móžeja za krótki čas cyłe pola wužrać.
Wuwiće
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Bruki wotpołožuja w juniju na delnim boku łopješkow běrnjacych rostlinow kóždy raz pakćiki z 20-80 oranžožołtych jejkow. Cyłkownje su na sančka něhdźe 1200 jejkow. Z jejkow so po třoch do 12 dnjach larwy wulahnu. Su čerwjenojte a maja na bokomaj a na hłowje čorne dypki. Larwy jara spěšnje wurostu a so trójce slěkaja. Po dwěmaj do štyrjoch tydźenjach zalězu do zemje, zo bychu so tam zakuklowali. Něhdźe po dalšimaj tydźenjomaj wulězu běrnjace ryženki, kotrež pak hišće znajmjeńša tydźeń w pódźe wostanu. Wob lěto je jedna abo dwě brukowej generaciji, při čimž so w srjedźnej Europje jenož jedna generacija wuwiwa, w ćoplišich regionach porno tomu hač do třoch generacijow. Běrnjace ryženki přezymuja w pódźe.
Žórło
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Meyers Taschenlexikon Biologie, In 3 Bänden, 2. zwjazk, ISBN 3-411-12023-1, strona 71 (němsce)
- Welcher Käfer ist das?, Kosmos, ISBN 3-440-05728-3
