Wuchodoserbske narěče
Wuchodoserbske narěče su wumrěte transitiwne pólsko-delnjoserbske narěče. Su předewšěm z Noweho testamenta Mikławša Jakubicy z lěta 1548 a ze słownika Hieronima Megisera z lěta 1603 znate, a wot toho su často jako „narěče Jakubicy a Megisera“ pomjenowane.[1][2]
Tuta rěč je so awtochtonje mjez Nysu a Bobrom rěčała. Originalna hranica mjez pólskimi a serbskimi narěčemi běše prawdźepodobnje podłu Bobra a Wódry, slědy (za pólšćinu typiskeho) nazalneho wurjekowanja namakaja so pak tež w městnostnych mjenach zapadnje Bobra.[3] Serbski stawiznar Frido Mětšk měni, zo běžeše tuta hranica podłu Bobra a potom přez městna Wysoka, Lipno, Trzebule, Ciemnice, Radnice, Budachów a Gola. To je hypotetiska hranica, kotraž njewuchadźa wot mjenowědneho materiala, ale wot informacijow wo „wendiskej“ populaciji. Je pak trjeba přispomnić, zo buchu tehdy tež połobske abo samo pólske dialekty rěčacy ludźo jako Wendojo pomjenowani.
Njeje móžno, něhdyšu pólsko-serbsku rěčnu hranicu dokładnje postajeć, dokelž běchu wuchodoserbske narěče transitiwne, mjenowědne informacije snadne a dokładny pochad Jakubicy a Megisera njeznaty. Wuchodoserbske narěče su so wokoło Mužakowa zdźěla hač do 20. lětstotka zdźerželi. K tutym narěčam liča někotři wědomostnicy tež mužakowske a slepjanske narěče, runjež so tutej najdale w zapadźe a najbliše serbskim rěčam namakatej. Na wuchodźe wot toho ruma su w delnjošleskich narěčach rěčeli.
Za wuchodoserbske narěče njedawaše homogeny interdialekt abo kodifikowanu formu. Mějachu pólski přizwuk na předposlednjej złóžce, pólske wuwiće złóžkotwornych sonantow, a – mjenje abo wjace – lechitiski přezwuk (konsekwentnje wužiwany w dialekće Megisera). Kaž zapadniše serbske dialekty běchu nazalne wokale zhubili, ale kaž pólske dialekty skupinu str wobchowali. Přeměšenje wot o a wo w nazwuku wjazaše wuchodoserbske narěče z delnjoserbskimi a pomorskimi. Praserbske č bě so kaž w delnjoserbšćinje z c (n.př. vecořa) zwjazało. Palatalizowanej ś a ź stej so depalatalizowałoj, a na druhim boku nastachu z ć a dź zwuki ť, ď, połpalatalizowanej č, dž abo c, dz (n.př. cichy). W morfologiji knježeše kongruentny typ našo polo. Zdźěla běchu so kłonite wokale zachowali (np. dobro). Perfekt tworješe so tež w třećej wosobje z pomocnym werbom, n.př. ja sym ňo viděł. Staroserbske `a přeměnješe so přez ä do `e, n.př. smieć (smjaś (se)). Delnjoserbskej změnje ć > ś a dź > ź pobrachowaštej.
Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- ↑ Ewa Siatkowska, Studia łużyczoznawcze, Uniw. Warszawski, 2000, str. 238
- ↑ Tadeusz Lehr-Spławiński, Plemiona słowiańskie na północno-wschodnim pograniczu Niemiec w wiekach średnich, Instytut Śląski 1939, str. 23
- ↑ Hanna Popowska-Taborska, Dawne pogranicze polsko-łużyckie w świetle danych toponomastycznych, Prace Językoznawcze PAN 44, 2005, str. 104, 123
| wuchodosłowjanske rěče: | běłorušćina - rušćina - rusinšćina - rutenšćina † - stara wuchodosłowjanšćina † - stara Nowgorodska narěč† - ukrainšćina - zapadopolešćina |
| zapadosłowjanske rěče: | čěšćina - lešon kenaan † - lachšćina - pólšćina - połobšćina † - pomoršćina (kašubšćina, słowinšćina †) - serbšćina (delnjoserbšćina - hornjoserbšćina - wuchodoserbske dialekty †) - słowakšćina - šlešćina |
| južnosłowjanske rěče: | bołharšćina (Banatska bołharšćina) - bosnišćina - chorwatšćina (Hrodowska chorwatšćina, molišćina) - čornohóršćina - makedonšćina - serbišćina - słowjenšćina (prekmuršćina, rezijanšćina) - starocyrkwinosłowjanska rěč † |
| konstruowane słowjanske rěče: | Glagolica - Lydnevi - Mezislovanska - Mjezysłowjanšćina - Proslava - Ruslavsk - Slovio |
| fiktiwne słowjanske rěče: | Mrezisk - Seversk - Sevorian - Skuodian - Slavisk - Slavëni - Vozgian - Wenedyk |
| druhe: | prasłowjanšćina † |
| † mortwe |