Kaspar Peuker
Kaspar Peuker (* 6. januara 1525 w Budyšinje, † 25. septembra 1602 w Dessauwje) bě přichodny syn a wudawar spisow „wučerja Němskeje" Philippa Melanchthona we Wittenbergu, najwušeho sobuwojowarja reformatora dr. Martina Luthera.
Peuker bě po cyłej Němskej wulce připóznaty humanistiski uniwersitny wučenc druheje połojcy 16. lětstotka, kotryž bě medicinar, matematikar, astronom, wuběrny znajer stawiznow, teologije, geografije, filozofije a klasiskich rěčow. Wot 1553 do 1574 bě z profesorom a wjelelětnym rektorom Wittenbergskeje uniwersity „Leucorea" a z dwórskim lěkarjom sakskeho kurwjercha Awgusta I. kaž tež pozdźišo Anhaltskeho wjercha Joachima Ernsta.
Młodosć a kubłanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kaspar Peuker narodźi so 6. januara 1525 jako syn Budyskeho bohateho rjemjeslnika Gregora Peukera, wobsydnika piwnicy a domow, kotryž wukonješe zdobom wažne zastojnstwo starosty Serbskeje měšćanskeje štwórće. Mać pozdźišeho wučenca Otilija Peukerowa, rodźena Simonec, bě serbskeho pochada. Jeje tu lětstotki bydlaca měšćanska swójba wobsedźeše přez generacije na Serbskej hasy ležownosće a twarjenja.
Kaspar Peuker je něšto lět na Budysku nowu radnicowu šulu chodźił, ale hižo zahe swoje ródne město wopušćił a w šleskim Goldbergu łaćonsku šulu wopytał. Z pjatnaće lětami poda so na studij mediciny, matematiki, klasiskich rěčow a astronomije do Wittenberga, hdźež je jeho zapisk „Casper Beutzer Budissensis" w lisćinje studentow lěta 1543 zachowany. Sławny Philipp Melanchthon jeho wosobinsce spěchowaše. Rodźeny Budyšan bydleše w jeho domje a měješe tuž wuski zwisk z „wučerjom Němskeje", z jeho přećelom reformatorom dr. Martinom Lutherom, molerjom Lucasom Cranachom-staršim a druhimi wosobinami. 1550 woženi so Peuker z najmłódšej dźowku Melanchthona Magdalenu, kotraž jemu dźewjeć dźěći porodźi.
Po zakitowanju magisterskeho dźěła je Peuker wot 1548 sam na Wittenbergskej uniwersiće „Leucorea" wuwučował, 1553 bu za profesora matematiki powołany a je 1560 na doktora mediciny promowował. Wón bu z dekanom a skónčnje z rektorom uniwersity. Zezna wosobinsce sakskeho kurwjercha Awgusta I., kotryž jeho 1563 za swojeho dwórskeho lěkarja pomjenowa.
Peuker a słowjanstwo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Peuker je jako rektor wuske poćahi k słowjanskim studentam na Wittenbergskej uniwersiće wudźeržował a bě jich protektor. Hižo w rozmołwnym kole při blidźe přichodneho nana Philippa Melanchthona je wón ze słowjanskimi młodymi hosćimi přećelske zwiski pěstował kaž tež pozdźišo k wědomostnikam a duchownym w słowjanskich krajach. Na poćahi Peukera k Čěskej bratrowskej cyrkwi pokazuja w 19. lětstotku awtorojo stawizniskich knihow wo njej. Profesor sorabistiki na Praskej Karlowej uniwersiće dr. Antonín Frinta je před 50 lětami na tute kontakty a listowanja Peukera k Čecham kaž tež na žórła wo nich skedźbnjał. Při tym je wuzběhnył, zo běše sławny Wittenbergski humanist Serb.
Ze spisow a listow Kaspara Peukera wěmy, zo je wón serbsku rěč derje wobknježił, ju hižo jako dźěćo w Budyšinje wšědnje nałožował a so čas žiwjenja k swojemu serbskemu pochadej wuznawał. W lisće we łaćonšćinje biskopej Čěskeje bratrowskeje jednoty Janej Blahoslavej w lěće 1566 mjenowaše Peuker serbšćinu swoju maćeršćinu, kotraž je čěšćinje přiwuzna a bliska. Hižo poł lěta do toho chwaleše Wittenbergski wědomostnik w lisće samsnemu biskopej jeho přełožk Lutheroweho Noweho zakonja do čěšćiny. Ze zapiska wobšěrneje, 1450 zwjazkow wopřijaceje knihownje zhoniš, zo słušachu tež čěske nabožne knihi kaž biblija do nich.
W swojej we łaćonšćinje basnjenej chronice a chwalospěwje na łužisku domiznu „Idyllium 'Patria' seu historia Lusatiae Superioris", kotruž da 1594 pola Wolrabec w Budyšinje ćišćeć, wuznawa wón tohorunja swoju lubosć a přichilnosć k Serbam a Łužicy. Lěto po jeho smjerći bu kniha w Budyšinje znowa nakładowana. Budyšan dr. Walter Biehl je zhromadnje z dr. Wernerom Fraustadtom 1948 „Idyllium 'Patria'" do němčiny přełožił a Kito Lorenc pod titlom „Město maš we kraju Serbow" do serbšćiny.
Nabožne rozestajenja
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]W nabožnych rozestajenjach mjez w Sakskej knježacymi ortodoksnymi lutheranami a přiwisnikami kalwinizma wosebje na uniwersiće spytaše Peuker wujednać. Wšako bě sam, kaž jeho njeboh přichodny nan, jara wotewrjeny a tolerantny muž. Hdyž so pak tež kurwjerch přećiwo kalwinistam wobroći, bu Kaspar Peuker pozdatneje kalwinistiskeje zapřisahańcy dla 1. apryla 1574 zajaty. Dwanaće lět tradaše přewažnje w Lipšćanskej twjerdźiznje Pleißenburg. Hakle na próstwu druheje mandźelskeje kurwjercha Agnes Hedwig bu 1586 pušćeny a poda so do jeje ródneje Anhaltskeje. W Dessauwje bě z dwórskim lěkarjom wjercha Joachima Ernsta Anhaltskeho, nana kurwjerchowki Agnes Hedwig, a jeho syna. Tam je 25. septembra 1602 zemrěł.
Wotkaz
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Kaspar Peuker – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow