Bogumił Šwjela
Bogumił Šwjela (němsce Gotthold Schwele abo Schwela; * 5. septembra 1873 w Skjarbošcu, † 20. meje 1948 pola Naumburga) bě serbski ewangelski duchowny, słownikar, rěčespytnik, publicist, dołholětny předsyda Maśicy Serbskeje a sobuzałožer Domowiny.
Žiwjenje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Narodźi so jako syn Skjarboščanskeho kantora a serbskeho nowinarja Kita Šwjele a jeho mandźelskeje Marje. Po maturje na Choćebuskim gymnaziju studowaše wot 1894 do 1897 w Berlinje teologiju a slawistiku. Po studiju najprjedy žane dźěłowe městno we Łužicy njenamaka, čehoždla dźěłaše wot 1899 do 1903 jako domjacy wučer pola pruskeho oficěra von Hohenau w Podstupimje. W lěće 1903 nastupi městno jako pomocny farar při Serbskej cyrkwi w Choćebuzu. Dla jeho prědowanja w delnjoserbskej rěči dóńdźe ke konfliktej z němskim fararjom Choćebuskeje wosady, kiž chcyše přeněmčenje města doprědka ćěrić. W lěće 1908 wopušći Šwjela město a nastupi wikarske městno we Wochozach, po tym zo zakazachu jemu serbske prědowanje w Choćebuzu. 1913 so do delnjołužiskeho Dešna přesydli, hdźež skutkowaše hač do nanuzowaneho wuměnka w lěće 1941 jako farar. Dla skutkowanja za serbstwo wuhnachu jeho nacionalsocialisća w tym lěće z domizny, čehoždla so k swójbje do Rudolstadta přesydli.
W meji 1948, hdyž chcyše so skónčnje do delnjołužiskeje domizny wróćić zaja jeho w ćahu z Rudolstadta do Choćebuza w bliskosći Naumburga Boža ručka, na čož zemrě. Jeho row z wopomnjenskej taflu nadeńdźe so dźensa na Choćebuskim Sewjernym kěrchowje.
Skutkowanje[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Hižo jako młodźenc so do serbskeho narodneho prócowanja zarjadowaše. Zhromadnje z Wylemom Nowym organizowaše delnjoserbske studentstwo a załoži w lěće 1891 Zwězk serbskich pśijaśelow, z kotrehož wurosće młodoserbske hibanje Delnjeje Łužicy. 1895 bě hłowny starši serbskeho studentstwa; w awgusće 1896 organizowaše schadźowanku w Hrodźišću.
Jako Wochožanski farar załoži k spěchowanju swojich rěčespytnych zaměrow filologiski wotrjad Maśicy Serbskeje, hdźež bě ze sekretarom. Skutkujo w Hornjej Łužicy pohłubšowaše zwiski k tamnišim serbskim prócowarjam.
Z přeswědčenja, zo móhli so serbstwo jenož w zhromadnosći wobchować, zrodźi so ideja załoženja wšoserbskeje narodneje organizacije. Hromadźe z Arnoštom Bartom a Francom Kralom iniciěruje tak załoženje třěšneho zwjazka serbskich towarstwow, kotrež so dnja 13. oktobra 1912 we Wojerecach přewjedźe. Po Šwjelowym namjeće dósta nowa organizacija mjeno „Domowina“.
W delnjołužiskej domiznje staraše so wutrajnje wo wudawanje ludowych publikacijow. Tak bě z redaktorom Pratyje (1895–1899 a znowa 1930–37), Bramborskeho Casnika (1916–18) a Serbskeho Casnika (1921–22). 1905/06 wudawaše cyrkwinski časopis Wosadnik a 1914/15 měsačnik Gwězda. Po Prěnjej swětowej wójnje postara so wo znowawudawanje delnjoserbskeje literatury w rjedźe Serbska knigłownja, w kotrymž wuńdźe cyłkownje 11 knihow. 1924 započa wudawać zhromadźene spisy Mata Kosyka, móžeše pak dla hospodarskeje krizy jenož tři zwjazki wozjewić. Spisa nahladnu ličbu nastawkow w nimale wšěch serbskich a wjele němskich publikaciskich organach. Nimo toho přełožowaše lyriku a prozu do delnjoserbšćiny.
Wosebje w młodych lětach wěnowaše so serbskemu rěčespytej. Spěchowany a podpěrowany wot 20 lět staršeho Arnošta Muki staraše so wo konsolidowanje delnjoserbskeje syntaksy a prawopisa. K tutomu zaměrej napisa mjez druhim dwudźělnu rěčnicu Lehrbuch der niederwendischen Sprache. Grammatik. (Heidelberg 1906) a Übungsbuch (Cottbus 1911). Jeho wobšěrne mjenowědne dźěło wuńdźe po jeho smjerći jako Die Flurnamen des Kreises Cottbus (Berlin 1959). Pomhaše Arnoštej Muce při zestajenju wulkeho delnjoserbskeho słownika a pokročowaše na tutym zakładźe pozdźišo sam z přihotowanjom noweho słownika, kotryž so dla wuhnaća z Łužicy pak ženje njezrealizowa.
Po zakazu nałožowanja serbskeje rěče w zjawnosći w lěće 1937 bě Šwjela z poslednim delnjołužiskim fararjom, kiž njedźiwajcy na to hač do lěta 1941 dale serbsce prědowaše. Při renowěrowanju Dešnjanskeje cyrkwje přesadźi, zo bychu so serbske napisy při emporach wobchowali.
Wosebje za čas Weimarskeje republiki wustupowaše we wšelakich funkcijach za prawa Serbow. Tak bě prěni městopředsyda Domowiny, dołholětny sekretar a hač do jeje zakaza přez nacionalsocialistow předsyda Maśicy. Wot 1894 bě tež ze sobustawom hornjoserbskeje Maćicy a wot 1922 čestny čłon. Po kóncu Druheje swětoweje wójny wobdźěli so na wozrodźenju Domowinskeho skutkowanja w Delnjej Łužicy a wot 1947 bě redaktor Noweho Casnika.
Spisy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Dolnjoserbski pšawopis. Budyšyn 1903.
- Lehrbuch der niederwendischen Sprache. Teil 1: Grammatik. Heidelberg 1906; Teil 2: Übungsbuch. Choćebuz 1911.
- Kurzes Lehrbuch der Oberwendischen Sprache. Budyšin 1913.
- Evangelska wera mjes Sslowjanami. Budyšin 1915.
- Zur Wendenfrage. Neu Welzow 1919.
- Vergleichende Grammatik der ober- und niedersorbischen Sprache. Budyšin 1926.
- Das Wendentum in der Niederlausitz und im Spreewald. Budyšin 1929.
- Serbske praeposicyje. Pó hugronach z ludowych hust hobźěłane a zestajane. W Časopisu Maćicy Serbskeje 1933/34.
- Deutsch-niedersorbisches Taschenwörterbuch. Budyšin 1953.
- Die Flurnamen des Kreise Cottbus. (= Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Veröffentlichungen des Instituts für Slawistik 17) Berlin 1958.
- Běźenje a wěźenje. Wuběrk literarnych źěłow. Budyšin 1973.
Literatura[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Aus dem Alltag eines wendischen Pfarrers. Die Tagebücher von Bogumił Šwjela | Gotthold Schwela 1897–1945. Spisy Serbskeho instituta 70, LND 2022.
- Což slězy nas lažy w serbstwje … / Was hinter uns liegt im Sorbischen … Bogumił Šwjela/Gotthold Schwele (1873–1948). Wudałoj Załožba za serbski lud a Domizniski muzej Dešno, Choćebuz 1998.
- Gerat Hančka: Bogumił Šwjela. Budyšin 1973.
Žórło[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
- Gerat Hančka: Šwjela, Bogumił. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 556slsl.
Wotkazy[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Bogumił Šwjela – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow