Wikipedija:Rěčny kućik/Wo ćělnym a psychiskim derjeměću
|
Dalše nowotwórby za wšelake wosoby ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Mikławš a rumpodich |
Wo ćělnym a psychiskim derjeměću
[žórłowy tekst wobdźěłać]
We wobłuku toho, wo čimž so w nadpismje rěči, smy w minjenymaj lětdźesatkomaj tójšto nowosćow zeznali. Zo by so ćělnje trenował, móžeš chodźić do fitnessoweho cent(e)ra abo fitnessoweho studija; wobě nowotwórbje stej jako přełožkaj němskeju wotpowědnikow derje zrozumliwej. Tež samón substantiw fitness je za nas poměrnje nowy; wón je žónskeho rodu, potajkim na přikład: swoju fitness přez joggowanje zdźeržeć. Město słowa fitness móžeš wězo tež wužiwać staroznaty synonym dobra kondicija. Mnozy ludźo su lubowarjo wellnessowych poskitkow, eksistuja samo wellnessowe hotele a poruča so cyły wellnessowy dowol. To je něšto za wosebje stresowanych ludźi; serbske słowo stresowany steji za němski particip gestresst, ale tež za adjektiw stressgeplagt, kotryž wěc hišće stopnjuje. Štož so přez fitness abo wellness docpěwa, za to ma němčina tohorunja nowe słowjeso jendźelskeho pochada: relaxen. Serbsce da drje so tež prajić relaxować, ale je to samo na sebi njetrěbny anglicizm. Skerje chcemy tu wužiwać tradicionelny werbowy porik so wočerstwić, so wočerstwjeć.
Za psychiske derjeměće wobsteji cyły rjad nowych móžnosćow. To mamy na přikład tak mjenowane zabawjenske parki abo parki za zabawjenje abo tež zabawnišća, němsce Vergnügungsparks. Druhdźe wone rěkaja Freizeitparks, serbsce wólnočasowe abo wólnočasne parki. Substantiw park tu wustupuje w nowym zmysle: nic hižo jako wulka přestrjeń w přirodźe ze starymi štomami, hdźež so wuchodźuješ, ale jako tohorunja wulka přestrjeń ze zaměrom wočerstwjenja na hinaše wašnje, přez zabawu. Wšelacy pytaja zabawu a wočerstwjenje tež w objektach, kotrež so němsce mjenuja Spielothek. Je to dźiwne słowo, w prěnim dźělu němske, w druhim dźělu cuzeho pochada. My Serbja mamy drje biblioteki, diskoteki, filmoteki a podobne, twórby potajkim, hdźež je cyłe słowo cuzeho pochada - při němskej Spielothek wšak so přełožk z druhim dźělom -teka njehodźi. Dyrbimy rozeznawać: Hdyž je měnjena městnosć, hdźež móžeš sedźeć a hrać, je to hrajny salon abo hrajna hala. Hdyž pak sej tam jenož hry wupožčuješ, je to wupožčernja abo wupožčowarnja hrow.
K ćělnemu derjeměću słuša rozumne zežiwjenje. Orientuje so na to, zo je čłowjek na kalorije dźiwajo žiwy, štož wotpowěduje němskemu kalorienbewusst leben. Tomu zaměrej słuža po kalorijach redukowane zežiwidła abo zežiwidła z mjenje kalorijemi, němsce kalorienreduzierte Lebensmittel. Nawopačny přistup k wěcy - a to pola wšelakich wočiwidnje tež słuša k derjeměću - eksistuje w zarjadowanjach typa Schlemmerwochen. Serbsce su to tydźenje za chłóšćakow abo kulinariske tydźenje. Schlemmerlokal, Schlemmermeile atd. přełožujemy potom wotpowědnje jako lokal za chłóšćakow, kulinariski lokal a dróha/mila za chłóšćakow, kulinariska mila a podobnje. Štož němsce rěka genmanipulierte Lebensmittel, da so najlěpje wuprajić z wotpowědnikom genetisce manipulowane zežiwidła.
Skónčnje tež njechamy kosmetiku zabyć jako polo, přinošowace k derjeměću. Studije za nochće, Nagelstudios, su hižo něšto starše. Dźensa maš na přikład beautyfarmy, wjetše zarjadnišća zwjetša w hotelach, kiž so wěnuja kosmetiskemu hladanju; wužiwamy najlěpje tohorunja tute słowo jendźelskeho pochada. Hdyž so němsce trjeba pomjenowanje Schönheitssalon, da so to derje přełožić jako kosmetiski salon. Tež wšelake srědki, kotrež so w kosmetice nałožuja, zasłužeja sej rěčne rozpominanje. Němske słowo Lotion wurjekuje so po Dudenje po němskim wašnju, ale dowolene je tež jendźelske wurjekowanje. Serbsce činimy to analogisce: pisamy a prajimy locija abo lotion; druha warianta je tohorunja žónskeho rodu, ale indeklinabelna, w konteksće klinči to na přikład tak: kožu z lociju/z lotion namazać. Prěnja warianta je wězo praktikabelniša a dawamy jej předprawo. Druhdy dyrbimy wěc tróšku komplikowanišo pomjenować hač Němcy. Za kompozitum Nagelhautentferner trjebamy přełožk z třoch słowow: wotstronjak nochćoweje kóžki. Runje tak je to pola Nagellackentferner, za kotruž wužiwamy tohorunja wotstronjak abo tež wotmywak nochćoweho laka. Zo hodźi so nawopak němska třidźělna zestajenka Augenbrauenstift rjenje krótko z wotwodźenku brjowkowc wuprajić, smy zhonili hakle z najnowšeho „Němsko-hornjoserbskeho słownika noweje leksiki“; hodźi wšak so tež rjec brjowkowy pisak.
Zo by so čłowjek derje čuł, tomu słuži dale přihódna drasta. Nowosće wokoło toho njech nas druhi króć zaběraja.
Dr. Helmut Jenč – najprjedy wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 14. oktobra 2010
Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.
|
Dalše nowotwórby za wšelake wosoby ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Mikławš a rumpodich |