Wikipedija:Rěčny kućik/Dalše nowotwórby za wšelake wosoby

Nakupowanje dźensa ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Wo ćělnym a psychiskim derjeměću

Dalše nowotwórby za wšelake wosoby

Nowe pomjenowanja ludźi najwšelakorišeho razu w našim słownistwje dale bóle přiběraja. Porno němskim wuchadnym słowam tworimy je w serbšćinje na rozdźělne wašnje, rozeznawamy při tym wšelake typy.

Kaž w němčinje su serbske nowotwórby často zestajenki. Hdyž potajkim němsce wo někim rěka, zo je wón Jungunternehmer, steji serbsce za to wotpowědny zestajeny substantiw młodo-předewzaćel. Runje tak po němskim modelu su wutworjene suchotwarc - Trockenbauer, kuchnjotwarc - Küchenbauer, čornodźěłaćer - Schwarzarbeiter, noworentnar - Neurentner, wobswětohrěšnik - Umweltsünder, wobswětoškitar - Umweltschützer, prawicarskoradikalny - Rechtsradikaler a mnohe dalše. Dotalne přikłady su zestajenki z dweju słowow, móža pak so tež tři hewak samostatne słowa zjednoćić do noweje třidźělneje zestajenki, kaž na přikład němski Zivil-dienst-leistender. Serbsce tomu w prěnim a druhim dźělu přełožka tohorunja wotpowěduje zestajenka, třeći dźěl pak wupraja so z přiwěškom -nik, potajkim: ciwilno-słužb-nik.

Z tym smy hižo při druhej móžnosći tworjenja serbskich wotpowědnikow za němske kompozita. Rozdźělnje k němčinje wužiwamy serbsce wotwodźene słowo - z přiwěškom wutworjene. Tak steji za němskeho Ressort-leiter w serbšćinje ressort-ownik. Samsne zastojnstwo móže wězo tež wunkonjeć žona, potom je to Ressort-leiterin - ressortownica abo ressortowniča. W dalšich analogisce wutworjenych słowach mamy tohorunja němsce zestajenku a serbsce wotwodźenku, na přikład: Gewerbetreibender - přemysłownik, Kreditgeber - kreditnik, Finanzierungsgeber - financowar, Rallyefahrer - rally(e)jowc, Rallyefahrerin - rally(e)jowča, Pferdewirt - konjer, Schnäppchenjäger - hrabnjenčkar, Ombudsmann - ombudnik, Ombudsfrau - ombudnica. Poslednjej dwě w swojim prěnim dźělu dźiwnje skutkowacej słowje pochadźatej ze šwedšćiny. Tak kaž němčina tež serbšćina tutón dźěl Ombuds- wězo njepřełožuje. Ombudnik a ombudnica stej wosobje, kotrejž prawa staćana napřećo instancam zastupujetej.

Dokelž so w našich přikładach wo chětro nowu leksiku jedna, njeje wona w serbšćinje často dosć skrućena. To rěka, we wěstych padach eksistuja nimo mjenowanych druhe móžnosće přełožka. Financowar (Finanzierungsgeber) móže na přikład tež rěkać dawar financow, za wobswětoškitarja (Umweltschützer) da so tež rjec škitar wobswěta a podobnje. Tu so nam jewi dalši typ serbskich wotpowědnikow němskich jednosłownych zestajenkow: Serbsce steji dwusłowne pomjenowanje, při čimž je druhi dźěl substantiw w genitiwje. To je jedyn z najčasćišich serbskich typow za němske kompozita. Z wulkeje ličby nowotwórbow tu někotre dalše wubrane přikłady: Unternehmensberater(in) - poradźowar(ka) předewzaćow, Regimekritiker(in) - kritikar(ka) režima, Wohnungseigentümer - swóstwownik abo wobsedźer bydlenja, Wahlbeobachter(in) - wobkedźbowar(ka) wólbow, Organspender(in) - dawar(ka) organa, Mautpreller(in) - njepłaćer(ka) mawty/mauty. Hdyž wobsteji němska wuchadna zestajenka z třoch dźělow, přistupi serbsce často k substantiwej w genitiwje hišće dodatny adjektiw w genitiwje, na přikład: Wohngeldempfänger(in) - přijimar(ka) bydlenskich pjenjez, Mobilfunkanbieter - poskićer mobilneho škričkowanja, Wehrdienstverweigerer - wotpokazowar abo zapowědźer woborneje słužby.

Dalšim typam serbskich nowotwórbow chcemy so w jednym z přichodnych přinoškow „Minuty serbšćiny“ wěnować. Tu na kóncu hišće někotre pomjenowanja ludźi, kiž so žanomu typej njepodrjaduja a so jara wot němčiny wotchileja. Žonje z němskim powołanskim pomjenowanjom Flugbegleiterin prajimy serbsce najlěpje stewardesa abo stewardeska. Cuze słowo je tu derje zrozumliwe. Za němsku Tagesmutter so poskića jako najlěpši přełožk słowo pěstońča; komuž je to přepowšitkowne, njech doda adjektiw wodnjowska: Wona dźě swoje pěstonjenje jenož wodnjo wukonja. Němski substantiw Einlieger přełožujemy jako separatnje bydlacy (w priwatnym domje); štož steji w spinkach, móžemy, hdyž je kontekst jasny, tež wuwostajić. Tajki separatnje bydlacy ma potajkim separatne bydlenje (w priwatnym domje), němsce Einliegerwohnung. Čłowjekej, kotryž samostatnje a husto hinak hač druzy mysli, praji so němsce Querdenker. Serbsce da so tuta wosebitosć wosoby najlěpje zwuraznić z wotpowědnikom swojowólny mysler, móhli tež prajić kaž němsce prěkimysler abo tež prěkula; stare serbske słowo prěkula rěka po staršich słownikach Querkopf, ale wone so tež tu hodźi.

A skónčnje da so němski Zukunftsforscher zrozumliwje a krótko přełožić ze słowom futurologa abo futurolog. Kóždy dźě znaje z gramatiskeje wučby futurum, přichodny čas słowjesa; kombinacija ze słowom futurolog(a) je lochka. Žónski pendant k tomu, němsce Zukunftsforscherin, rěka potom futurologowka.

Dr. Helmut Jenč – najprjedy wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 30. septembra 2010

Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.

Nakupowanje dźensa ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Wo ćělnym a psychiskim derjeměću