Wikipedija:Rěčny kućik/Rěčne rozpominanja wokoło energije

Małe zwěrjata w lětnym času ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Woteznate słowa w swójbnych mjenach

Rěčne rozpominanja wokoło energije

Nowosće wokoło energije a jeje družin, kotrež měli w přichodźe wužiwać, njech nas tu dźensa z rěčneje strony zaběraja. Zo smy wšitcy přeco namołwjeni k energiji lutowacemu jednanju, so samo wot so rozumi. W serbšćinje mamy při tutym słowje dźiwać na prawopisny rozdźěl k němčinje, přetož w němčinje pisamy słowny wotpowědnik energiesparend hromadźe, jako jedne słowo, potajkim w tajkim konteksće kaž energiesparendes Handeln. Hdyž trjebamy samsne słowo w sadźe jako adwerb - na přikład němsce sich energiesparend verhalten -, dyrbimy to serbsce wězo trochu hinak wuprajić, najlěpje cyle jednorje energiju lutować.

Aktualna je tak mjenowana Energiesparlampe. Do serbšćiny tutón třidźělny němski kompozitum přełožujemy jako wjazbu z třoch abo samo štyrjoch jednotliwych słowow: energiju lutowaca lampa abo mało energije přetrjebaca lampa. A tež za němski Energiesparprogramm wužiwamy trochu komplikowaniši přełožk, mjenujcy: program za lutowanje energije abo energiju lutowacy program. Hdyž su měnjene wšelake móžnosće, z kotrychž so energija dobywa, rěči so němsce wo tak mjenowanych Energieträger. W słowniku za to čitamy serbski wotpowědnik energijowy nošer abo nošer energije (na přikład: brunica jako energijowy nošer), tola minjeny čas počina so město toho přesadźeć nošak energije. Chcemy so skerje za tutón posledni wotpowědnik rozsudźić, wšako hewak, hdyž so wo wěc jedna, wužiwamy tohorunja słowo nošak, na přikład: nošak z wocla.

Wot atomoweje energije, kaž wšitcy wěmy, so počinamy zdalować. W minjenych měsacach wjele traktowane němske słowo rěka Atomausstieg. To je skrótšena formulacija dlěšeho pomjenowanja toho, štož je měnjene: Ausstieg aus der (zivilen) Nutzung der Atomenergie. Serbja su sej za to wumyslili runje tajku krótkoformulaciju wotpowědneho fakta, a to: spušćenje atoma. Tu dwaj kontekstaj k tomu: diskusija wo spušćenju atoma hač do lěta 2022 zahajena; wothłosowanje w zwjazkowym sejmje wo spušćenju atoma. Měnjene je tež tu: spušćenje (ciwilneho) wužiwanja atomoweje energije. Po mojim čuću so jadriwe krótkowuprajenje fakta w rěčnej podobje spušćenje atoma cyle derje hodźi. Hdyž móža Němcy w jednorej formje wo Atomausstiegu rěčeć, čehodla nic my Serbja na samsnej stilowej runinje wo spušćenju atoma!

Za němski Müll podawaja nam naše słowniki serbskej wotpowědnikaj smjeće a wotpadki. Štož z wužiwanja atomoweje energije zwostawa, němsce Atommüll, dyrbjeli jenož mjenować atomowe wotpadki. Při smjećach sej přejara mysliš na to, štož so w domjacnosćach zmjeće, a to so tu njehodźi. Wo hišće přeco njerozrisanym wulkim problemje, hdźe maja być tak mjenowane Atommüllendlager, budźe zawěsće hišće dołho rěč - tež serbsce. My to najlěpje pomjenujemy kónčny skład abo kónčne składźišćo za atomowe wotpadki.

Zajimawe słowo, zwisowace z atomowymi milinarnjemi, je sarkofag. Wone samo na sebi w swojim prěnjotnym zmysle pomjenuje pyšny kamjentny kašć, w kotrymž běchu chowali staroegyptowskich a druhich knježićelow antiki. Dźensa wšak wone tež woznamjenja wulki kamjentny płašć, z kotrymž su na přikład wobdali defektny reaktor w Černobylu. To je cyle nowy woznam, wězo tež za němčinu, kiž ani hišće w najnowšim Dudenje podaty njeje.

Dale ma tu być rěč wo alternatiwnych energijach - Alternativenergien. Jednej družinje wotpowědnych připrawow so němsce praji Windkraftanlagen abo Windenergieanlagen, serbsce rěčimy jenož wo wětroenergijowych připrawach. Njedawno čitach wo powětroenergijowych připrawach, ale to wěc dosć specielnje njepomjenuje. Wšako je hewak w serbšćinje tež wětr we wotpowědnych pomjenowanjach zastupjeny: Windrad - (milinowy) wětrnik abo milinowětrnik, Windpark - wětrnikowy/milinowětrnikowy park.

Dalša družina alternatiwneje energije je słónčna. W zwisku z njej so w němčinje dale bóle přesadźeja twórby z prěnim dźělom Solar-: Solarkraftanlage, Solarzelle, Solarbatterie atd. Ale zestajenki, wutworjene ze započatkom Sonnen- so přiwšěm hišće runoprawnje porno nim wužiwaja: Sonnenkraftwerk, Sonnenzelle, Sonnenbatterie. Serbsce su tohorunja twórby wobojeho charaktera móžne a trjebane. Rěčimy potajkim runje tak wo solarnej milinarni kaž wo słónčnej milinarni, wo solarnej bańce abo celi kaž wo słónčnej bańce/celi, wo solarnej abo słónčnej bateriji a podobnje.

K alternatiwnym energijam móžemy tež ličić elektrisku. Pomjenowanja wěcow, při kotrychž so wona zasadźuje, su dźensa němsce kaž serbsce normalnje wutworjene z prěnim dźělom Elektro-/elektro-: Elektroauto - elektroawto (potajkim lědma hišće elektriske awto), Elektromotor - elektromotor, Elektromobilität - elektromobilnosć. Ličba tajkich twórbow spochi přiběra: Poslednje němske słowo ani hišće w słowniku njesteji, ćim mjenje jeho serbski wotpowědnik. A w serbskich słownikach dotal tež pobrachuje pomjenowanje toho, štož su njedawno w Budyšinje jako technisku nowosć instalowali: nabiwanska stacija (Ladestation) za elektroawta.

Dr. Helmut Jenč – prěnjotnje wozjewjene w Serbskich Nowinach dnja 11. awgusta 2011

Serbska wikipedija wužiwa teksty dr. Helmuta Jenča w swojim rěčnym kućiku z přećelnej dowolnosću awtora a Serbskich Nowin.

Małe zwěrjata w lětnym času ↔ Startowa strona rěčneho kućika ↔ Woteznate słowa w swójbnych mjenach