Serbske nałožki

Serbske nałožki su cyłk nałožkow a wašnjow serbskeje towaršnosće. Wone rozeznawaja so sprěnja wot ritusa, kotryž spyta socialny a nabožny swět zwjazować, zdruha wot zwučenosće, kotraž předstaja strózbu, na zaměr orientowanu (nic přeco socialnu) rutinu.

Nałožki

Pola Serbow je wjele wšelakich ludowych nałožkow, kotrež su z wjetšeho dźěla pohanskeho pochada. Pěstowanje serbskich nałožkow je na wsach Łužicy tež hišće dźensa dosć rozšěrjene a woblubowane.

Serbske nałožki Hornjeje a Delnjeje Łužicy su mj. dr.:

• Zapust
• Chodojtypalenje
• Jutrowne jěchanje
• Jutrowna woda
• Jutrowny woheń
• Mejestajenje
• Zabiwanje kokota
• Łapanje kokota
• Janšojski bog/dźěćetko
• Camprowanje
• Ptači kwas
• Mejemjetanje
• Měrćinowe spěwanje

Zapust

Tón nałožk płaći jako najatraktiwniši nałožk w Delnjej Łužicy. Zapust so swjeći w zažnym nalěću a ma - tak kaž tež druhe nalětnje nałožki – zwisk z něhdy daloko rozšěrjenym wuhnaćom złych duchow zymy. Dokładny termin toho něhdźe stolětneho stareho nałožka móže při kóždej wsy druhi być, ale je přeco sobota abo njedźela a započina so zwjetša napoł jednej a kónči so wokoło šesćich. W tydźenjach wot Třoch kralow hač do započatka měrca móža so holcy a hólcy na zhromadny swjedźenski ćah přihotować. Něhdy su žony na přazach za přihotowanje Zapusta zamołwite byli. Dźensa pak so předewšěm Domowina abo wjesne towarstwa wo přewjedźenje Zapusta staraja. Při zapustowym ćahu njesu holcy narodnu swjedźensku drastu a hólcy du w čornych woblekach a njesu zwjetša kłobuki z bantami. Na někotrych wsach so při ćahu nimo toho tež wosebite symbole njesu. Dołhu tradiciju ma na přikład z bantami wupyšene chošćo. Wobdźělnicy zapustoweho ćaha wobsteja při tym jenož z nježenjeneje resp. njewudateje wjesneje młodźiny.

Chodojtypalenje

Tón nalětni nałožk pochada z Hornjeje Łužicy a tam so tež předewšěm pěstuje. Na předwječoru prěnjeje meje spi na małym šćěpowcu chodojća klanka. Chodojta płaći při tym jako znamjo zymy a jeje palenje ma wuhnaće złych duchow zymy zwobraznić. Husto dźěći wjesele z palacymi hałžkami w rukach wokoło wohnja rejuja.

Jutrowne jěchanje

Budyscy křižerjo w Radworju

W Hornjej Łužicy je jutrowne jěchanje jutry daloko šěroko znaty nabožny nałožk, kiž kóžde lěto wjele přihladowarjow zbliska a zdaloka přiwabja. Wuchadźišćo je wjesna cyrkej. Tam dóstanu křižerjo wot fararja Boži wobraz a potom wobjěchaja na wupyšenych konjach wokolne pola. Tón ritual ma wsam dobre žně zawěsćić.

Jutrowna woda

Jutrowny nałožk, kotryž bě hišće hač do 1960 daloko rozšěrjeny, je chód po jutrownu wodu. W switanju jutrownički su holcy ze wsy z karančkami do žórła šli, zo bychu jutrownu wodu načerpali. Je mjenujcy pječa porjeńšenje slubiła, hdyž wone so doma z tej wodu myja. Ale swoje wosebite kuzło je jutrowna woda jenož potom měła, hdyž njejsu holcy na puću k žórłu rěčeli. Tohodla je za hepjelskich pachołow wulki žort było, holcy při tym wobćežować.

Jutrowny woheń

Jutrowny woheń pali wopołnocy před jutrowničku nimale w kóždej wsy Delnjeje Łužicy. Praji so, čim wyše płomjo sapa, ćim płódniša budźe zemja we wokolinje. W dnjach před wotpalowanjom zběra wjesna młodźina wot kóždeho dwora paliwa a nosy jo na polach blisko wsy na wulkim šćěpowcu hromadu. Ludźo dyrbja šćěpowc škitać, přetož smě hakle połnóc palić, ale młodźina ze susodnych wsow jón rady předčasnje wotpaluje. Na wječoru jutrowneho wohnja je nimo toho z nałožkom, zo młodźina a tuchwilu tež cyłe swójby so wokoło małeho wohnja z hudźbu a žortom. Ale hišće něšto druheho je z nałožkom, mjenujcy nazajtra tryski ćěrić, kaž na přikład zahrodne wrota susoda kradnyć a je na štom powěsnyć abo do hata mjetać.

Mejestajenje

Meja pola Serbow

Na předwječoru prěnjeje meje so na wsach Delnjeje Łužicy meja staja – zwjetša na wsy abo na druhim swobodnym městnje we wsy. Tón 15-20 m wysoki zdónk njesmě žanu skoru měć, přetož hewak móhli so złe duchi abo chorosće tam pod skoru chować a ludźom a zwěrjatam škodźeć. Wupyšeny zdónk meje ma nimo toho pisanym bantatym wěncom, kotryž je wjesna młodźina zwiła, a na wjeršku steji mała młoda brěza, kotraž ma wsy płódnosć za přichodne dny přinjesć. Meja ma rjany zeleny měsac meju powitać a wobsedźi po ludowej wěrje wosebite škitanske kuzło za wjes. Młodźency dyrbja meju zakitować, přetož je nałožk, zo chce ju młodźina susodneje wsy wottorhać. To by mjenujcy za wjes wulke njezbožo woznamjeniło. Swjatki so meja zaso wottwarja.

Zabiwanje kokota

Zabijanje kokota je tež serbski žnjowy nałožk. Při tym nałožku přihladowarjo sydaja so na koleso a wot wobdźělenych młodźencow je jedyn za druhim na rjedźe. To rěka, zo wón dyrbi na kolesu ze zawjazanymi wočemi a z cypami nad ramjenjom hlinjany hornčk namakać, pod kotrymž z pisanymi bantami a kwětkami wupyšeny korbik z kokotom (dźensa pak jenož atrapa kokota) w małej jamje steji. Potom dyrbi hólc cypy machać a tak hornčk trjechić. Za to ma 3 pospyty. Hdyž wón dwójce njetrjechi, přěhraje. Dobyćer dóstanje kokota.

Łapanje kokota

Tón serbski žnjowy nałožk swjeći so w awgusće po žnjach a je woblubowany a znaty. Při tym so z dubowym lisćom wupyšene wrota na šćernišću stajeja. Nježenjeni młodźency dyrbja přez wrota jěchać a pospytować, hłowu a wobě křidle zabiteho kokota wutorhnyć, kiž horjeka nad wrotach wisa. Komuž so radźi, hłowu dóstać, je prěni žnjowy kral a křidle stej za druheho a třećeho krala. Kóždy kral a swój kóń dóstanje potom čestny žnjowy wěnc z dubowym lisćom, kiž su holcy někotre dny prjedy zhotowichu. Nimo toho smě kóždy kral so kralownu mjez holcami, kotrež serbsku swjedźensku drastu njesu, wubrać, druhdy ze zawjazanymaj wočomaj. Z njej wón potom rejuje. Potom so žnjowy ćah po wsy wotměwa, před kotrymž kapała dźe, potom kralowny, potom kralojo na konjach a skónčnje zbytni jěcharjo. Tón ćah kónči so zwjetša w hosćencu, hdźež so wjesele rejuje a pije. Kokot płaći při tym zarjadowanju jako symbol płódnosće, ale po žnjach wón je přesłaby a přestary a je potajkim swoje kuzło płódnosće za přichodne lěto zhubił. Tohodla wón so zarězuje, zo by nowy młody kokot móhł jeho městno wobsadźić.

Janšojski bog / Dźěćetko

Dźěćetko w Trjebinje (2012)

W Slepjanskich kónčinach je na serbskich dźěćacych hodowničkach město rumpodicha druha zajimawa postawa, mjenujcy tak mjenowane Dźěćetko. To je rjenje wupyšena holca w Slepjanskej narodnej drasće, kotraž dźěći wobradźa, ale tež druhdy dorosćenych.

W Janšojskich kónčinach přińdźe k dźěćom hač do 12 lět podobna postawa, zo by je wobdariła. Rěka Janšojski bog. Wona je přeco ta holca, kotraž so jako přichodna wuda a přazu wopušći. Na přazy so přihotuje a so woblěka. Jeje wobličo je při tym z šlewjerjom a pisanymi bantami zakryte. Zwjetša wona njemóže za šlewjerjom ničo widźeć a tohodla wjedźe so wot dweju přewodnicow.

Po tym, zo holcy a hólcy su Janšojskemu bogej něšto zaspěwali, modlitwu abo pěseń přednjesli, dóstanu horstku słódkosćow.

Camprowanje

Camprowanje wotměwa so před zapustom. Wjesna młodźina ćaha w pisanych kostimach přez wjes a zastawa před kóždym dworom za spěw a rejku. Za to woni dóstanu jeja, tuk a pjenjezy za wječorne rozwjeselenje. Něhdy smědźachu jenož mužojo camprować. Tradicionelne kostimy, kotrež su tehdom njesli, běchu na přikład baćon, stara baba abo dwójne wobličo.

Ptači kwas

Hlej tež Ptači kwas

Hačrunjež ptači kwas je hornjoserbski nałožk, je wón dźensa tež w Delnjej Łužicy, předewšěm při małych dźěćoch, jara znaty a woblubowany. Dźeń toho swjedźenja je 25. januara. Je tak, zo małe dźěći stajeja talerje won před wokna abo durje a po chwilce namakaja tam wšelakore słódkosće abo małe pječwo kaž tradicionelne sroki, kotrež stej staršej na taler połožiłoj. Dźěći pak sej mysla, zo su to dary ptačkow, kotrež dźakuja so z tym za picowanje w zymje. Poprawna ptača swójba, při kotrejž stej sroka njewjesta a hawron nawoženja, swjeći so w pěstowarnjach a delnich šulskich lětnikach nimale po cyłej Łužicy jako mały kwasny ćah přez wjes. Při tym njese mały kwasny por serbsku kwasnu drastu a zbytni kwasarjo su w ptačich kostimach. Dalše swjedźenske programy k ptačemu kwasej wotměwaja so nimo toho jako koncerty abo dźiwadłowe hry, na přikład kóžde lěto pola Serbskeho ludoweho ansambla.