Hoberski žerowc
| |
| Hoberski žerowc (Sequoiadendron giganteum) | |
| systematika | |
|---|---|
| Domena | Eukaryoty |
| Swět | Rostlinstwo |
| rjadownja: | Coniferopsida |
| rjad: | Konifery (Coniferales) |
| swójba: | Cypresowe rostliny (Cupressaceae) |
| podswójba: | Žerowc (Sequoioideae) |
| ród: | (Sequoiadendron) |
| družina: | Hoberski žerowc |
| wědomostne mjeno za ród | |
| Sequoiadendron | |
| J.Buchholz | |
| wědomostne mjeno za družinu | |
| Sequoiadendron giganteum | |
| (Lindl.) J.Buchholz | |
Hoberski žerowc (Sequoiadendron giganteum) je štom ze swójby cypresowych rostlinow (Cupressaceae). Dalše serbske mjeno je mamutowy štom.
Po někotrych žórłach so do swójby ćisowcowych rostlinow (Taxodiaceae) přirjaduje.
Wědomostne mjeno
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Botaniske mjeno roda bazuje na mjenje Indiana Se-quo-Yah (rodź. 1770, zemr. 1843), kotryž wuwiwaše prěni indianski alfabet.
Wopis
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Hoberski žerowc je štom, kotryž docpěje wysokosć wot 30 hač do 50 m (wjace hač 80 m). Króna je kehelojta, ale w starobje je šěroko čumpata. Zdónk je tołsty a zrunany. Tołsta skora je čerwjenobruna hač šěrobruna, hubicojta-nitkojta, při čimž w podołhostnych smužkach njese hłuboke rozpukliny. Z tołstosću wot hač do 50 cm je dobry škit přećiwo lěsnemu wohnjej.
Štom ma najwjetši drjewowy wolumen wšěch štomowych družinow. Wón móže starobu wot něhdźe 3000 lět docpěć, hačrunjež w Sequioa-narodnym parku Kaliforniskeje pječa samo steji štom z starobu wot 3800 lět.
Jehły
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Šupiznojte jehły su ćmowozelene hač módrozelene, prědku kónčkojte a docpěja dołhosć wot něhdźe 5 mm a na hłownych wurostkach hač do 12 mm. Wone na hałuzach dele běžace rostu a su w třoch rjadach šrubikojće rjadowane. Wone při rozrybowanju po anisu wonjeja.
Kćenja a hable
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Kćěje wot měrca hač do apryla (w meji). Rostlina je jednodomna. Kwětnistwa su njenapadne. Muske kćenja steja po jednym na kónčkach wurostkow. Žónske kćenja steja po jednym abo po dwěmaj.
Hable docpěja šěrokosć wot hač do 4 cm a dołhosć wot 6 cm. Zrałe hable su čerwjenobrune, jejkojte a docpěja dołhosć wot 5 hač do 8 cm. Jich šupizny njesu wurazny ćernjojty wurostk. Wone wot julija hač do awgusta dozrawja.
Stejnišćo
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Rosće na włóžnych, wutkatych rozprochnjenskich pódach we wysokosćach wot 1500 hač do 2500 m. Ma radšo hłubokosahace, přesakliwe pódy na swobodnym, słónčnym městnje. Młode štomy potrjebuja wjele wody.
Rozšěrjenje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Štom je pacifiskich dźělach sewjerneje Ameriki domjaca, a to zapadne zwisy Sierra Newada w Kaliforniskej. Tam móže samo wysokosće wot hač do 100 m docpěć. Jeho zdónk móže přeměr wot hač do 8 m docpěć, na bazy samo wot hač do 12 m. Při tym móže starobu wot něhdźe 3000 lět docpěć.
Wužiwanje
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Štom so w srjedźnej Europje při składnosći jako lěsny štom plahuje, hewak w parkach a arboretach.
Sorty
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Sorta 'Pendulum' njese wisace pódlanske hałuzy.
Taksonomija
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Tuta družina bu w lěće 1853 pod mjenom (Basionym) Wellingtonia gigantea wot John Lindley in The Gardeners' Chronicle & Agricultural Gazette, zwjazk 10, S. 823 najprjedy wopisana. John Theodore Buchholz nastaješe w lěće 1939 w American Journal of Botany, Volume 26, Issue7, S. 536 za tutu družinu ród Sequoiadendron. Dalše synonymy za Sequoiadendron giganteum (Lindl.) J.Buchholz su: Americus gigantea Anon. 1854, Sequoia gigantea Decne. 1854, Taxodium washingtonianum Winsl. 1855, Washingtonia californica Winsl. 1854 abo 1855, Sequoia wellingtonia Seem. 1855, Taxodium giganteum Kellog et Behr 1855, Americus giganteus Anon. 1858, Washingtonia americana Hort. A. ex Gord. 1862, Gigantabies wellingtonia J.Nels. 1866, Sequoia washingtoniana Sudw. 1897, Steinhauera gigantea Kuntze 1909. [1]
Nóžki
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Botanica, Bäume und Sträucher, Über 2000 Pflanzenporträts, ISBN 978-3-8331-4467-7, strona 857 (němsce)
- Bruno P. Kremer: Steinbachs Naturführer Bäume & Sträucher, ISBN 978-3-8001-5934-5, strona 80 (němsce)
- Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, strona 248 (němsce)
- Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
- Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
- Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
- Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)
