Saterfrizišćina
| kraje | Němska | |
| zwjazkowy kraj | Delnja Sakska | |
| region | Saterland | |
| rěčnicy | 1000 hač 5000 (2001) | |
| znamjenja a klasifikacija | ||
|---|---|---|
| klasifikacija | Indoeuropske rěče | |
| oficielny status | ||
| hamtska rěč | Gmejna Saterland (Delnja Sakska/Němska) | |
| rěčne kody | ||
| ISO 639-3 (SIL): | ||
| karta | ||
| ||
| Rozšěrjenje friziskich rěčow | ||
| wikipedija | ||
Saterfriziska rěč abo krótko Saterfrizišćina (swójske pomjenjenje: Seeltersk) je poslednja wuchodofriziska warianta friziskeje rěče, a to emsfriziski dialekt. Mjeztym zo we Wuchodnej Friziskej wuchodofriziska rěč bu wot wuchodofriziskeje delnjoněmčiny (delnjosakskeho dialekta) wutłóčena, je saterfrizišćina jako friziska rěč w delnjosakskej Saterskej přežiwiła.
Saterfrizišćina je hižo w srjedźowěku nastała. Je tuž linguistiska wosebitosć a někotři eksperća njemjenjuja ju frizisku narěč, ale wosebitu rěč.
Saterfrizišćinu w gmejnje Saterland w krajnym wokrjesu Cloppenburg po rozdźělnych trochowanjach wot 1.000 hač 2.500 ludźi rěči. Jedna so tuž wo jednu z najmjeńšich rěčnych kupow Europy.
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]Sydlerjo z Wuchodneje Friziskeje, kotřiž běchu swoje prěnjotne sydła pod ćišćom přirodnych katastrofow wopušćili, su spočatki saterfrizišćiny w kónčinach dźensnišich sydlišćow Ramsloh (saterfriz. Roomelse), Scharrel (Schäddel), Sedelsberg (Sedelsbierich) a Strücklingen (Strukelje) etablěrowali.
Srjedźowěkowska rěč je so dołhi čas geografiskich wosebitosćow dla zachowała. Saterfrizojo běchu lětstotki dołho přez jich wobdawace bahna mjezy so wostali. Kaž škitny nasyp ležeše bahno wokoło wsow natwarjenych na pěskowym chribjeće. Hač do 19. lětstotka su wobydlerjo jenož z čołmom přez rěčku Sagter Ems (Seelter Äi) k docpěću byli.
Nowy čas – z spřistupnjenjom Saterskeje přez twarjenje dróhow a železnicu – charakterizěruje započatk spada saterfriziskeje rěče. Wotemrěće předpowědźene hižo před sto lětami je pak dotal wuwostane.
Wot toho časa, zo tež w Němskej je Europska charta regionalnych abo mjeńšinowych rěčow do skutka stupiła, dóstawa saterfrizišćina wosebity škit a prawo na spěchowanje. Mjeztym so saterfrizišćina tež jako hamtska rěč w gmejnach wužiwa a na 300 dźěći wuknje rěč dobrowolnje w šuli a w pěstowarnjach. Wot 2004 maja Saterfrizojo swoje wusyłanske městno na lokalnym sćelaku Ems-Vechte-Welle.
Tekstowa proba
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- saterfrizišćina: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
- sewjerofrizišćina (Mooring): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
- zapadofrizišćina: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
- wuchodofriziska delnjoněmčina: De Jung straktde dat Wicht um't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
- nižozemšćina: De jongen aaide het meisje over haar kin en kuste haar op haar wangen.
- delnjosakšćina (Nižozemska):De jonge strek 't dearntje um de kinne en gaf heur een smok
- němčina: Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf die Wangen.
- jendźelšćina: The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.
Literatura a žórła
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]- Marron Curtis Fort: Saterfriesisches Wörterbuch, Hamburg, Helmut Buske Verlag, 1980. ISBN 3-87118-401-2
- Kramer, Pyt: Kute Seelter Sproakleere: kurze Grammatik d. Saterfriesischen. Rhauderfehn, Verlag Ostendorp, 1982. ISBN 3-921516-35-8
- Marron C. Fort: Saterfriesische Stimmen, Texte und Zeugnisse aus dem friesischen Saterland mit hochdeutscher Übersetzung, Verlag Ostendorp, Rhauderfehn 1990
- Margaretha Grosser: Dööntjene un Fertälstere uut Ljoowe to uus Seeltersk (Döntjes und Erzählungen aus Liebe zur saterfriesischen Sprache), Bd. 1-3, Verlag Niehaus, Barßel 1992-1994
- Annette Heese: Das Saterland, Ein Streifzug durch die Geschichte, Saterland 1988
- Hanne Klöver: Spurensuche im Saterland, Ein Lesebuch zur Geschichte einer Gemeinde friesischen Ursprungs im Oldenburger Land, Verlag SKN, Norden 1998
- Theodor Storm: Die littje Häwelmon, übersetzt von Margaretha Grosser, Verlag Niehaus, Barßel 1993
- Wirrer, Jan (Hrsg.): Minderheiten und Regionalsprache in Europa, Westdeutscher Verlag, Opladen 2000
Wotkazy
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Commons: Saterfrizišćina – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow- Kurs online
- 2. Bericht der Bundesregierung von 2003 über Minderheitensprachen in Deutschland (Nr. 28 ff.): [1]
- 3. Bericht von 2007 (Randnur. 3500 ff.): [2]