K wobsahej skočić

Hendrich Božidar Wjela

Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije

Hendrich Božidar Wjela (němsce Heinrich Theodor Wehle, w Ruskej znaty jako Генрих Теодор Веле, wědomostna transliteracija Genrich Teodor Vele; * 7. měrca 1778 w Dołhej Boršći; † 1. januara 1805 w Budyšinje) běše wuznamny krajinowy rysowar a raděrowar.

Žiwjenje

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Sielitzerberg am Ufer der Elbe, akwatinta, kolorěrowana, 1800.
Row Hendricha Božidara Wjele při Chrjebjanskej cyrkwi, w pozadku naprawo narowny pomnik Wjeloweho nana

Wjela so 7. měrca 1778 w Dołhej Boršći jako najmłódši syn tamnišeho serbskeho fararja Jana Wjele (1737–1793) narodźi. Jeho mać Rahel Dorothea Wjelina (1749–1823) běše dźowka Zhorjelčanskeho prawiznika a komornistwoweho zarjadnika Heinricha Gottloba Rieschke. Jan Wjela přewza w lěće 1782 w bliskej Chrjebi faru, dokal so tež swójba přesydli. Hižo w dźěćatstwje zašćěpi so Hendrichej Hornjołužiska hola a hatowa krajina do pomjatka a zwobrazni ju w někotrych zažnych twórbach.

Swoje prěnje wukubłanje dósta Wjela w lěće 1790 při Zhorjelskim gymnaziju a rysowanskeje šule pola krajinoweho rysowarja Christopha Nathe (1753–1806). Na to přizamknje 1793 studij krajinarskeho molerstwa pola Johanna Christiana Klengela a historiskeho molerstwa pola Giovannia Battisty Casanowy na kurwjerchowskej wuměłstwowej akademiji[1] w Drježdźanach. Tam dožiwi so wuwiwacu romantiku a so po prěnich wuspěchach 1799 do Chalkografiskeho towarstwa w Dessauje jako rysowar powoła. Dokelž bě Wjela zahorjeny jěchar, swoje twórby w Dessauje zdźěla tunje předa, zo by pjenjezy za wupožčenje konjow měł. Na přeprošenje noweho ruskeho cara Aleksandra I. přińdźe wón w lěće 1801 na rusku wuměłstwowu akademiju k wědomostnikej starowěka Marie-Gabriel-Florent-Auguste de Choiseul-Gouffier, kotryž bě zdobom direktor akademije a carskeje biblioteki. Dokelž Ruska w lěće 1801 Georgisku anektowaše, dósta hižo bórze nadawk kartografiske pohladnicy Kawkaza a transkawkazkich kónčinow zhotowić. W tym zwisku wobdźěli so Wjela při ekspediciji pod nawodom přirodowědomostnika hrabje Apolla Musin-Puškina (1760–1805) do tutych kónčinow, kotraž dyrbješe přehlad wo nowo zdobytych zemskich pokładow podać. Ekspedicija woteńdźe 20. februara 1802 z Pětrohrodu a přeprěči kónc apryla, spočatk meje Kawkaz w Georgiskej, hdźež tež pječa hač do nalěća 1803 zwosta.[2] Po tym so ekspedicija najskerje hač do kónca 1803 do směra na Armensku poda. Přez napinanja wuprawy pak Wjela schori, ekspediciju přetorhny a so do Němskeje nawróći. Kartografiski material, kotryž wón zhotowi zwosta pola hrabje Musin-Puškina abo přeńdźe do wotpowědnych archiwow.[2] Krajinowe rysowanki, kotrež za čas ekspedicije zhotowi, sebi Wjela pak zdźerži. Bórze po jeho nawróće wón Nowe lěto 1805 w Budyšinje zemrě. Wjela je w Chrjebi pódla swojeho nana pochowany, hdźež so składnostnje 200. narodnin 1978 wopomnjenska tafla při farje wotkry.

Jeho twórby jeho mać hišće w lěće 1805 w Drježdźanach na předawansku wustajeńcu k wuměłskim wikowarjej Rittnerej da, hdźež sebi podpołkownik Xaver Maria Caesar von Schönberg-Rothschönberg (1768–1853) 193 rysowankow za 800 tolerjow kupi.[2] Někotre z tutych pokaza wón w lěće 1811 tež wjacekróć Goethej,[3] kotryž rysowanki tež druhim napřećo chwalobnje naspomni.[4] Wjela je jedyn z najwuznamnišich krajinarskich rysowarjow swojeho časa[5] a je, wosebje přez swoje rysowanki z wuprawy do Kawkaza, tež wutworjenje realistiskeho krajinarskeho rysowanja w Němskej wobwliwował.

W Budyšinje je Hendricha Božidara Wjelowa dróha po nim pomjenowana.

Literatura

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  • Editha Holm: Heinrich Theodor Wehle, ein „wirkliches, treffliches Genie,“ Zeichnungen von einer Kunstreise nach der kaukasischen Statthalterschaft. W: Jahrbuch der Hamburger Kunstsammlungen. Band VI, Hamburg 1961, str. 85–108.
  • Eberhard Kahle: Heinrich Theodor Wehle. Städtische Kunstsammlungen Görlitz mit Ministerium für Kultur der DDR, Budyšin 1978.
  • Alfred Krautz: Die abenteuerliche Reise des Malers Heinrich Theodor Wehle von der Spree bis zum Kaukasus. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1992, ISBN 3742005146 resp. ISBN 9783742005144.
  • Christina Bogusz a Marius Winzeler: Im Reich der schönen, wilden Natur. Der Landschaftszeichner Heinrich Theodor Wehle 1778–1805. Anlässlich des 200. Todestages von Heinrich Theodor Wehle zu den Ausstellungen im Sorbischen Museum Bautzen (2005), in der Anhaltischen Gemäldegalerie Dessau (2005/06) und im Kulturhistorischen Museum Görlitz (2006), Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3742020269 resp. ISBN 9783742020260.
  • Sophie Natuschke a Florian Bielefeldt: Im Kaukasus. Auf den Spuren von Heinrich Theodor Wehle. Arbeitsergebnisse des „Heinrich-Theodor-Wehle Stipendiums“ der Kunststiftung des Landes Sachsen-Anhalt, 2007.

Wotkaz

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]

Žórła

[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
  • Marija Wjelic: Wjela, Hendrich Božidar. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, str. 617–618.
  1. ↑ Gottlob Wolfgang Ferber: Dresden zur zweckmäßigen Kenntniß seiner Häuser und deren Bewohner. Drježdźany 1797, str. 242 (online).
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Peter Prange a Hamburger Kunsthalle: Deutsche Zeichnungen 1450–1800. Böhlau Verlag, Köln, Weimar 2007, str. 369.
  3. ↑ Johann Wolfgang von Goethe: Goethes Werke. Herausgegeben im Auftrage der Großherzogin Sophie von Sachsen. III. Abtheilung, 4. Band, Weimar 1891, str. 212, 215 a 396–397 (online).
  4. ↑ Johann Wolfgang von Goethe: Goethes Werke. Herausgegeben im Auftrage der Großherzogin Sophie von Sachsen. IV. Abtheilung, 22. Band, Weimar 1901, str. 127 (online).
  5. ↑ Georg Kaspar Nagler: Neues allgemeines Künstler-Lexicon. Verlag von E. A. Fleischmann, 21. Band, Mnichow 1851, str. 215–216 (online).
Z Wikipedije, swobodneje encyklopedije