Harry S. Truman

Harry S. Truman (* 8. meje 1884 w Lamar, Missouri; † 26. decembra 1972 w Kansas City, Missouri) bě US-ameriski politikar Demokratiskeje strony, kotryž bě wot 1945 do 1953 z 33. prezidentom Zjednoćenych statow. Do toho bě w lěće 1945 skrótka z wiceprezidentom pod Rooseveltom a wot 1935 do 1945 zastupjer Missourija w US-ameriskim senaće.

Truman pochadźeše ze skromnych wobstejnosćow, wobdźěleše so 1918/19 jako wojak w Prěnjej swětowej wójnje a zastupi po zwrěšćenju swojich předewzaćelskich aktiwitow spočatk 1920tych lět do regionalneje politiki. Wot 1935 bě z čłonom ameriskeho senata. Jako předsyda wuběrka za produkciju brónjow za čas Druheje swětoweje wójny nabywa znatosć na nacionalnej runinje a nastupi při prezidentowych wólbach 1944 hromadźe z Rooseveltom jako kandidat za wiceprezidenta. Jako tajki amtěrowaše jenož wot januara do apryla 1945, hdyž přewza po smjerći Roosevelta zastojnstwo prezidenta.

Politika

Mjeztym zo Němska hižo štyri tydźenje po tym kapitulowaše, bu wójna w Aziji hakle po zasadźenju jadroweju bombow nad japanskimaj městomaj Hirošima a Nagasaki skónčena. Jako prezident wobdźěleše so Truman na Podstupimskej konferency. Po kóncu wójny přiběraše napjatosć mjez nowymaj supermocomaj, kotraž wjedźeše do „zymneje wójny“ mjez zapadom pod wjednistwom Zjednoćenych statow a wuchodnym blokom po boku Sowjetskeho zwjazka. Trumanowa wotmołwa na tute wuwiće bě politika „zahaćenja“ komunizma, tak mjenowany containment. Wot 1948 podpěrowachu Zjednoćene staty z Marshallowym planom zapadoeuropske staty, mjeztym zo dźěłachu dale na wuwiwanju atomowych brónjow.

Prezidentowe wólby 1948 zdoby Truman njejapcy přećiwo wužadowarjej Thomasej Deweyjej. Politiski konflikt z wuchodnym blokom so dale přiwótřowaše a wudyri w lěće 1950 jako Korejska wójna, prěnja zastupjerska wójna w konflikće mjez zapadom a wuchodom.

W nutřkownej politice planowaše Truman pod hesłom Fair Deal wutwarjenje Rooseveltoweho socialneho stata, štož so pak dla spjećowanja konserwatiwnych mocow w kongresu njeporadźi. W lěće 1948 zahaji so nimo toho wotstronjenje rasoweho dźělenja w ameriskim wójsku. Při wólbach 1952 hižo njenastupi. Z naslědnikom sta so demokratiski kandidat a bywši general Dwight D. Eisenhower.

Truman zemrě 1972 w starobje 88 lět a bu w Kansas City pochowany.