Žórłowy tekst za Łužiske hory sej wobhladać

{{Tutón nastawk|zaběra so z pahórčinu w sakskej Hornjej Łužicy. Za srjedźne horiny w Čěskej – němsce ''Lausitzer Gebirge'' – hlej [[Łužiske horiny]].}}

'''Łužiske hory''' ({{wrěči|de}} ''Lausitzer Bergland'', {{wrěči|cs}} ''[[Šluknovská]] pahorkatina'') je hórkata srjedźohorinska krajina w [[Sakska|sakskej]] [[Hornja Łužica|Hornjej Łužicy]] mjez [[Sakska Šwica|Sakskej Šwicu]] na zapadźe a [[Łužiska Nysa|Łužiskej Nysu]] na wuchodźe. Na juhu přechadźeja do [[Łužiske horiny|Łužiskich horin]]. Jich němski dźěl - [[Žitawske horiny]] - so zwjetša k Łužiskim horam přiličuje. Po krajinje słušeja tež [[Šluknov|Šluknowski wuběžk]] (němsce ''Schluckenauer Zipfel'', ''Böhmisches Niederland'', čěsce ''Šluknovsko'') k Łužiskim horam. Łužiske hory su dźěl horinskeho pasma [[Sudety|Sudetow]].

== Geologija ==
[[Dataja:Kottmaransicht von Ebersbach aus 071013.jpg|thumb|Napohlad Kotmarja wot Habrachćic]]
Łužiske hory su najwjetša [[Granit|granitowa]] kónčina w srjedźnej Europje. Tuta saha tež hišće dźensa hač do pólskeho teritorija Hornjeje Łužicy na wuchod wot [[Łužiska Nysa|Łužiskeje Nysy]]. Byrnjež kamjenizny poprawom geologisce [[granodiorit]]y byli, je so tola pomjenowanje Łužiski granit zadomił. Wottwarjowachu a wottwarjuja so jón we wjacorych skałach a su jako přirodne dźěłowizny daloko rozšěrjene.

Jasnje młódše hač granity su zbytki staršich wulkanow z [[tercier]]a. Dołhi rjećaz wulkaniskich horow wot [[Čěske Srjedźohoriny|Čěskich Srjedźohorin]] přez [[Łužiske horiny]] pokročuje so we Łužiskich horach hač k [[Łužiska Nysa|Łužiskej Nysy]]. Tajke [[bazalt]]owe hory su na př. [[Kotmar]], [[Lubijska hora]] a [[Sedło (hora)|Sedło]].

Najwuznamniše geologiske [[dislokacija|dislokaciske]] pasmo je [[Łužiske přesunjenje]], při tutym [[přesunjenje (geologija)|přesunjenju]] je so granitowa plečica Łužicy nad [[pěskowc]] na juhu sunyła. [[Hórnistowo|Hórnistwowe]] pospyty we Łužiskich horach běchu njedostatka na [[ruda]]ch dla mało wuspěšne. Město toho bě tuta kónčina něhdy centrum granitoweje industrije w Němskej. We formje plesternakow, chódnikowych plečicow, płotowych stołpow, elementow fasadow a m.w. so tutón material w cyłkownym srjedźoněmskim rumje namaka.

== Topografiske wopisanje ==
Powjerchowe formy su jasnje rozčłonkowane. Łužiske hory zestajeja so z třoch hórskich pasmow, kotrež běža wot wuchoda do zapada. Mjez nimi ležitej dwě šěrokej dólnej wani. ''Najsewjerniši hórski rjećaz'' stupa nahle z Łužiskich honow horje. Najmarkantniše hory wot wuchoda do zapada su [[Rubježny hród]] pola [[Dažink]]a (541 m), [[Čornobóh]] (556 m), [[Lubin (hora)|Lubin]] (432 m), [[Mnišonc (hora)|Mnišonc]] (447m), [[Wulki Pichow]] (499 m), [[Honak]] (němsce: ''Hoher Hahn'') pola [[Trjechow]]a (446 m) a [[Pinč]] (němsce ''Klosterberg'') pola [[Zemicy-Tumicy|Zemic-Tumic]] (394 m).

Na juhu wot jich leža w dólnej wani: [[Kumwałd]], [[Wjelećin]] a [[Wjazońca (gmejna)|Wjazońca]]. ''Druhi hórski rjećaz'' rozpřestrěwa so wot [[Běłobóh|Běłoboha]] (499 m) přez [[Pikowska hora|Pikowsku horu]] (486 m), [[Chołmy]] (487 m), [[Weifaer Höhe]] (505 m) do [[Sokolnik]]a, kotryž je z 589 metrami najwyše wuhorbjenje Łužiskich hór.

Na juhu wot tutoho hórskeho rjećaza leža zaso w dole: [[Nowosólc-Horni Hródk]], [[Wopaka]], [[Hołbin]], [[Załom nad Sprjewju]] a [[Wołbramecy]]. ''Třeći hórski rjećaz'' twori zdźěla statnu mjezu z [[Čěska|Čěskej]] a započina so při [[Kotmar]]ju (583 m), pokroči přez [[Schlechteberg]] (486 m), [[Taubenberg]] (458 m), Brandbusch (443 m), Hutberg pola Wołbramec (503 m), Hoher Hahn pola [[Neustadt w Sakskej|Langburkersdorfa]] (528 m) hač k [[Unger]]ej (538 m).

[[Dataja:Doberschau 2012-09-02-0413.jpg|thumb|Sprjewja pola [[Dobruša|Dobruše]]]]
[[Hohwald (lěs)|Hohwald]], ze swojimaj wjerškomaj [[Sokolnik]] a Hoher Hahn pola Langburkersdorfa, je najwjetše zwisowace lěsnišćo (na 30 km²) we Łužiskich horach, tu pada tež najwjace spadkow a w zymje su tu najwjetše sněhowe wysokosće tuteje kónčiny. Hłowna rěka we Łužiskich horach je [[Sprjewja]], kotraž so pod Kotmarjom wužórli a najprjedy wot wuchoda do zapada přez [[Habrachćicy]], Nowosólc-Horni Hródk, Hołbin hač do Załomja běži. Wottud wobroća so na sewjer a twori mjez Chołmami a Weifaer Höhe pola [[Šěrachow]]a jako šumjaca horinska rěka wuski předrjeńčny doł přez srjedźny hórski rjećaz. W meandrach přeprěkuje potom sewjernu dólnu wanju pola [[Korzym]]ja, [[Rozwodecy|Rozwodec]] a [[Jiłocy|Jiłoc]]. Tu so w šěršim dole předrěw přez sewjerny hórski rjećaz započina, a naposledk docpěwa [[Budyšin]].

Doły Łužiskich hór a južneje Hornjeje Łužicy su husće wobsydlene a zatwarjene. Hdyž so wot Wjazońcy po [[zwjazkowa dróha 98|B98]] a [[zwjazkowa dróha 96|B96]] přez doły do [[Žitawa|Žitawy]] jědźe, da wostawaš na něhdźe 60 km dołhej čarje faktisce stajnje w zwisowacym sydlišću, dokelž tu sydlišća kaž na parlowu šnóru stykane leža a jedne do druheho přechadźa.

Łužiske hory su tež hłowna kónčina Hornjołužiskeje narěče z typiskim jazykowym ''Rrr'', praja, zo ludźo maja ''"a Radl a dr Gurgl"'' (serbsce ''koło w kyrku'') a tu je tohorunja wjele [[chěža ze stołom|chěžow ze stołom]] – domy, kotrež [[Słowjenjo|słowjanske]] [[Kładźita chěza|kładźite twarstwo]] a němske [[Tykowana chěža|tykowane twarstwo]] w sebi zjednoćeja.

{{Nawigaciska lajsta Němske srjedźne horiny}}

{{DEFAULTSORT:Luziske hory}}
[[Kategorija:Łužiske hory| ]]
[[Kategorija:Srjedźne horiny]]
[[Kategorija:Horiny w Europje]]
[[Kategorija:Horiny w Sakskej]]
[[Kategorija:Přirodny rum w Sakskej]]
[[Kategorija:Łužica]]
[[Kategorija:Sudety]]