Łaćonšćina

Lingua Latina
Łaćonšćina

kraje	Katolska cyrkej, Vatikanske město
rěčnicy	mortwa rěč
znamjenja a klasifikacija
klasifikacija	Indoeuropske rěče Italiske rěče Łaćonšćina
oficielny status
hamtska rěč	Vatikanske město
rěčne kody
ISO 639-1:	lt
ISO 639-2:	lat
ISO 639-3 (SIL):	ltn
wikipedija

Łaćonšćina (prjedy serbsce tež łaćanšćina, we wobchadnej rěči łaćina) je mortwa, ale hač do dźensnišeho wužiwana rěč, kotraž je na Apenninskej połkupje nastała. Wona je była zakład za wšě romaniske rěče. Dźensa wužiwa so předewšěm w křesćanskej liturgiji a we fachowych wurazach (biologija, lěkarstwo, filozofija atd.). Nimo toho maja wjele rěčow, wosebje europskich, mnoho požčonkow z łaćonšćiny, tež we wšědnym słowoskładźe.

Fonetika

Wokale a diftongi

Łaćonšćina ma pjeć krótkich (a, e, i, o, u) a pjeć dołhich (ā, ē, ī, ō, ū) wokalow. Krótke wokale so bjez diakritiskich znamješkow pisaja, mjeztym zo dołhe wokale so ze znamješkom ¯ pisaja.

Nimo toho ma štyri diftongi: ae, oe, eu, au.

Konsonanty

Konsonant c so jako k wurjekuje. Změna wurjekowanja před wokalomaj "e" a "i" je so pozdźišo stało.

Gramatika

Łaćonšćina ma jara kompleksnu gramatiku.

Substantiwy

Substantiwy maja tři genusy na rozdźěl wot romaniskich rěčow. Nimo toho maja šěsć padow, kotrychž formy wotwisuja wot numerusa (gramatiskeho čisła) a klasy deklinacije.

Rozeznawa so pjeć deklinacijow:

• prěnja abo a-deklinacija
• druha abo o-deklinacija
• třeća abo měšana deklinacija
• štwórta abo u-deklinacija
• pjata abo e-deklinacija.

Adjektiwy

Adjektiwy so w genusu, numerusu a padźe po substantiwje złožuja. Při nich jenož tři deklinacije klasy wustupuja.

• bona "dobra" - žónska forma so po prěnjej deklinaciji skłonjuje.
• bonus "dobry", bonum "dobre" - muska a srjedźna forma so po druhej deklinaciji skłonjuje.
• fēlīx - so po třećej deklinaciji skłonjuje.

Wjele adjektiwy so móžeja stopnjować. Komparatiwne kóncowki su -ior (za žónski a muski genus) a -ius (za srjedźny genus), mjeztym zo superlatiw ma kóncowki -issim/us/-um/-a. Adjektiwy na -er maja wariantu -rim/us/-um/-a, mjeztym zo adjektiwy na l maja -lim/us/-um/-a.

Někotre, často wužiwane adjektiwy maja njeregularne formy.

• bonus "dobry", melior, melius "lěpši", optimus "najlěpši";
• malus "špatny", peior, peius "špatniši", pessimus "najšpatniši";
• māgnus "wulki", māior, māius "wjetši", maximus "najwjetši";
• parvus "małki", minor, minus "mjeńši", minimus "najmjeńši";
• multi "wjele", plūrēs, plūra "wjace", plūrimī "najwjace".

Pronomeny

Při pronomenach ma jenož třeća wosoba rozdźělne formy po genusu, mjeztym zo druhe wosoby nimaja tajki rozdźěl.

Werby

Werby maja mnoholičbne formy.

Rozeznawa so pjeć konjugacijow:

• ā-konjugacija
• ē-konjugacija
• měšana konjugacija
• ī-konjugacija
• i-konjugacija

Žórła

• Kauderwelsch Band 176, Latein Wort für Wort, 1. nakład, 2004, ISBN 3-89416-354-2
• J.M. Stowasser, M. Petschenig, F. Skutsch: Lateinisch - deutsches Schulwörterbuch, 1994, ISBN 3-486-13405-1