Serbski narodny wuběrk
Serbski narodny wuběrk (němsce Wendischer Nationalausschuss) bě serbski politiski organ, kotryž měješe po kóncu Prěnjeje swětoweje wójny a w spočatnej fazy Weimarskeje republiki zastupować serbske zajimy a zasadźeć so za wjetše kulturne a tež politiske samopostajenje, předewšěm na měrowych konferencach w Parisu. Nawoda 13. nowembra 1918 – dnja wotstupa sakskeho krala Bjedricha Awgusta III. – załoženeho gremija bě dotalny předsyda Domowiny a zapósłanc sakskeho sejma Arnošt Bart.
Stawizny
[wobdźěłać | žórłowy tekst wobdźěłać]
Domowina sama bě z wudyrjenjom wójny swoju dźěławosć zastajiła. Mnozy aktiwni Domowinscy prócowarjo słužachu jako wojacy we wójnje, někotři so ženje njewróćichu, kaž na přikład Franc Kral. Bjezposrědnje po dnja 11. nowembra 1918 podpisanym přiměrje mjez Němskim mócnarstwom a mocami ententy zahajichu někotři Domowinjenjo wokoło Arnošta Barta politiske aktiwity, zo bychu němsku poražku wužiwali za přesadźenje wjace politiskich, hospodarskich a kulturnych prawow za Serbow. Na zakładźe programa US-ameriskeho prezidenta Woodrowa Wilsona wo „prawo samopostajenja ludow“ žadaše sej wuběrk pak awtonomiju za zjednoćenu Łužicu, pak jeje njewotwisnosć abo přizamknjenje nowozałoženej Čěskosłowakskej. Nimo toho zasadźi so Bart za rólnu reformu we Łužicy na dobro mjeńšich burow a chudych chěžkarjow. Hišće kónc lěta 1918 jednaše wón ze sakskim knježerstwom w Drježdźanach wo prawach Serbow; runočasnje pak nawjaza kontakty k čěskosłowakskemu knježerstwu, wot kotrehož podpěru za serbske zajimy wočakowaše.
W nadawku Serbskeho narodneho wuběrka wobdźělištaj so Bart a Jan Bryl w nalěću 1919 we wobłuku čěskosłowakskeje delegacije na měrowej konferency w Parisu. Dnja 11. apryla 1919 předpołoži wuběrk memorandum Łužiskich Serbow. Wróćiwši so do Němskeje, bu Bart spočatk oktobra 1919 dla „přeradniskich počinanjow“ zajaty a w januarje 1920 wot Lipšćanskeho mócnarstwoweho sudnistwa k třom lětam jatby na twjerdźiznje wotsudźeny, wot kotrychž połojcu wotpokući. We Łužicy samej nasta jako napřećiwne hibanje Wuběrk sakskoswěrnych Serbow, kiž měješe podpěru měšćanskich radow sakskeje Hornjeje Łužicy, wosebje Budyskeje, a pozdźišo tež wšěch štyrjoch stronow w Budyskej kónčinje.
W lěće 1919 załožichu čłonojo wuběrka jako nutřkownopolitisku zastupjerku swojich zajimow Serbsku ludowu stronu, kotraž dósta při wólbach do mócnarstwoweho sejma lěta 1920 z načolnym kandidatom Bartom wjace hač 8.000 hłosow, njedocpě pak ženje městno w parlamenće. Prócowarjam wokoło Barta porokowaše so wosebje ze strony němskonacionalistiskich zastupjerjow „pansłowjanski separatizm“ a hibanje za awtonomije bě jedna z hłownych přičin za załoženje tak mjenowaneje „Wendenabteilung“ w lěće 1920. Přiwšěm docpěchu Serbja přez daloko sahace žadanja narodneho wuběrka a runočasne aktiwity „sakskoswěrnych“ někotre mjeńše polěpšenja w nowym staće, mjez druhim artikl 113 Weimarskeje wustawy, kotryž garantowaše narodnym mjeńšinam zasadnu swobodu nałožowanja jich rěče, kaž tež wěsty wobmjezowany postup nastupajo serbšćinu w ludowym šulstwje.
Po zwrěšćenju prócowanjow Serbskeho narodneho wuběrka so Domowina wot lěta 1920 wobnowi. Po Druhej swětowej wójnje so někotre ideje serbskeho narodneho wuběrka pod samsnym mjenom znowa rozšěrichu.